Thúc đẩy bình đẳng giới cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng biên giới Quảng Trị

1- Quảng Trị là tỉnh miền Trung có địa bàn rộng, địa hình bị chia cắt mạnh bởi núi non, đặc biệt là khu vực biên giới giáp Lào - nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào dân tộc thiểu số, như Bru - Vân Kiều, Chứt… Đây là vùng có vị trí chiến lược quan trọng về quốc phòng - an ninh, đồng thời cũng là địa bàn còn gặp nhiều khó khăn trong phát triển kinh tế - xã hội, trong đó nổi bật là những thách thức về thúc đẩy bình đẳng giới.

Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách ưu tiên, hỗ trợ vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, song trên thực tế, phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số ở khu vực biên giới tỉnh Quảng Trị vẫn còn đối mặt với nhiều rào cản - từ hạ tầng thiếu thốn, phong tục tập quán lạc hậu đến định kiến giới ăn sâu trong cộng đồng. Những rào cản này, cả hữu hình lẫn vô hình, đã ảnh hưởng không nhỏ đến cơ hội tiếp cận các quyền lợi cơ bản và quá trình phát triển toàn diện của họ.

Thực tế tại nhiều xã biên giới của tỉnh Quảng Trị cho thấy, phụ nữ dân tộc thiểu số vẫn đang chịu nhiều thiệt thòi trên nhiều phương diện, từ giáo dục, y tế, kinh tế cho đến quyền tham gia vào đời sống xã hội và các quyết định trong gia đình. Không ít em gái dân tộc buộc phải nghỉ học sớm để lập gia đình, sinh con khi chưa đủ tuổi vị thành niên. Những định kiến như “con gái học nhiều để làm gì” vẫn ăn sâu trong tư duy của một bộ phận không nhỏ người dân, khiến con đường học tập và phát triển của trẻ em gái bị rút ngắn. Đối với phụ nữ trưởng thành, cuộc sống chủ yếu gắn liền với nương rẫy, bếp núc, trong khi điều kiện tiếp cận tri thức mới, kỹ năng sản xuất hiện đại hay cơ hội nâng cao vai trò xã hội còn hạn chế. Các vấn đề như bạo lực gia đình, tảo hôn, hôn nhân cận huyết tuy đã có dấu hiệu giảm nhờ nỗ lực can thiệp của các cấp chính quyền và các tổ chức chính trị - xã hội, song vẫn âm thầm tồn tại, ảnh hưởng dai dẳng đến cuộc sống của nhiều phụ nữ và trẻ em gái. Trong khi đó, hệ thống dịch vụ xã hội tại vùng sâu, vùng xa còn mỏng và thiếu, đặc biệt là các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, tư vấn tâm lý, hỗ trợ pháp lý… chưa thể tiếp cận người dân một cách thường xuyên, hiệu quả và kịp thời.

Những năm gần đây, với sự vào cuộc tích cực của các cấp ủy, chính quyền và các tổ chức đoàn thể, nhiều mô hình hỗ trợ phụ nữ dân tộc thiểu số vùng biên giới ở tỉnh Quảng Trị đã bước đầu phát huy hiệu quả. Nổi bật trong số đó là các lớp xóa mù chữ, hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, mô hình “Địa chỉ tin cậy tại cộng đồng” nhằm hỗ trợ nạn nhân bị bạo lực gia đình, hay các tổ phụ nữ phát triển kinh tế dựa trên nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, chế biến măng rừng, trồng sả, nuôi dê…

Tuy nhiên, phần lớn các mô hình này vẫn mang tính nhỏ lẻ, thiếu sự phối hợp đồng bộ và chưa được xây dựng trên nền tảng chiến lược dài hạn. Việc thiếu cơ chế giám sát, đánh giá thường xuyên khiến hiệu quả chưa bền vững và khó nhân rộng. Đặc biệt, vai trò chủ thể của phụ nữ dân tộc thiểu số trong việc tham gia xây dựng, thực hiện và giám sát các chương trình hỗ trợ vẫn còn mờ nhạt. 

Thực trạng này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan. Một mặt, những phong tục tập quán lạc hậu và tư tưởng trọng nam khinh nữ vẫn tồn tại trong nhiều cộng đồng dân tộc, cản trở sự tham gia tích cực của phụ nữ vào đời sống xã hội. Mặt khác, năng lực của cán bộ địa phương trong việc lồng ghép giới vào các chương trình phát triển còn hạn chế, thiếu kiến thức chuyên môn và kỹ năng tiếp cận giới nhạy cảm với văn hóa bản địa. Trong khi đó, mặc dù hệ thống pháp luật và chính sách về bình đẳng giới đã khá đầy đủ, việc thực thi tại cơ sở lại chưa thực chất, thiếu đội ngũ cán bộ chuyên trách và nguồn lực tài chính để triển khai một cách bài bản, hiệu quả.

2- Để thúc đẩy bình đẳng giới một cách thực chất cho phụ nữ dân tộc thiểu số vùng biên giới tỉnh Quảng Trị, cần một chiến lược tổng thể, lâu dài và phù hợp với đặc thù văn hóa - xã hội của từng cộng đồng. Trong đó, nâng cao nhận thức là bước đi tiên quyết. Công tác truyền thông, giáo dục về bình đẳng giới cần được đẩy mạnh, không chỉ trong phạm vi các cơ quan, tổ chức mà lan tỏa đến tận từng thôn bản, từng gia đình - nơi các chuẩn mực giới đang được duy trì bền chặt qua nhiều thế hệ. Truyền thông cần linh hoạt, gần gũi và dễ tiếp cận, gắn bó với đời sống văn hóa các dân tộc trên địa bàn thông qua các hình thức như hội thi, dân ca, kịch nói, loa phát thanh thôn bản… Đặc biệt, cần huy động sự tham gia tích cực của nam giới, bởi chỉ khi cả cộng đồng cùng thay đổi tư duy thì bình đẳng giới mới trở thành hiện thực, chứ không chỉ là nỗ lực đơn độc của phụ nữ. Song song đó, việc đầu tư cho giáo dục, đào tạo kỹ năng và hướng nghiệp cho nữ thanh niên dân tộc thiểu số cần được đặt lên hàng đầu. Tri thức chính là chìa khóa giúp nữ giới vùng đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Trị vượt qua rào cản định kiến, mở rộng cơ hội phát triển và khẳng định vai trò của mình trong gia đình cũng như ngoài xã hội.

Ngoài ra, cần phát triển và nhân rộng các chương trình hỗ trợ sinh kế phù hợp với điều kiện địa phương, như trồng cây dược liệu, phát triển du lịch cộng đồng, chế tác thủ công truyền thống. Các mô hình hợp tác xã phụ nữ, tổ tiết kiệm và tín dụng nội bộ cũng cần được quan tâm và hỗ trơ, tạo điều kiện để phụ nữ dân tộc thiểu số từng bước làm chủ kinh tế, vững tin làm chủ cuộc đời. Bên cạnh đó, công tác bảo vệ phụ nữ khỏi bạo lực giới cần được đẩy mạnh hơn nữa thông qua việc thiết lập các “địa chỉ tin cậy” tại cộng đồng, đường dây nóng, cũng như các nhóm hỗ trợ ở từng xã, bản. Chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ với các tổ chức xã hội, Hội Liên hiệp phụ nữ, ngành công an và y tế để xây dựng một mạng lưới bảo vệ liên kết hiệu quả, có khả năng phát hiện và xử lý kịp thời các tình huống phát sinh.

Tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ cấp cơ sở về kiến thức bình đẳng giới và kỹ năng lồng ghép giới trong quá trình xây dựng, thực hiện các chương trình, dự án phát triển. Mỗi kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương cần có nội dung cụ thể về giới, bao gồm chỉ tiêu về tỷ lệ phụ nữ tham gia, tỷ lệ được thụ hưởng, cũng như cơ chế giám sát độc lập và sự tham gia thực chất của phụ nữ dân tộc thiểu số. Chỉ khi phụ nữ được lắng nghe và tham gia vào quá trình hoạch định chính sách, các giải pháp mới thực sự sát với nhu cầu và tạo ra sự thay đổi bền vững.

Thúc đẩy bình đẳng giới không chỉ mở ra cơ hội phát triển công bằng cho phụ nữ, mà còn là động lực quan trọng để xây dựng một cộng đồng vững mạnh, ổn định và phát triển bền vững. Với đặc thù là tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống tại khu vực biên giới, Quảng Trị cần xác định đây là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, cần được lồng ghép xuyên suốt trong mọi hoạt động phát triển kinh tế - xã hội. Khi phụ nữ được trao quyền, được tôn trọng, được tạo điều kiện học tập, lao động và khẳng định vai trò của mình trong gia đình và xã hội. Bình đẳng giới vì thế không chỉ là mục tiêu của riêng phụ nữ, mà là khát vọng chung của một xã hội tiến bộ, công bằng và đầy tính nhân văn./.