Những hiệu trưởng trường dạy nghề đi... học nghề

TCCS - Nhiều lao động nông thôn đã thoát khỏi cảnh đói nghèo, vươn lên làm giàu nhờ được học nghề bởi những người hiệu trưởng trường dạy nghề có tâm với nông dân. Phóng viên Tạp chí Cộng sản - Chuyên đề cơ sở lược ghi những trao đổi, bộc bạch của những người thầy này về công tác dạy nghề cho nông dân.

“Tôi đã đi học nghề”

Ông Đinh Thế Lân - Hiệu trưởng Trường Trung cấp Dạy nghề miền núi Yên Thế, huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang

Tôi đã cắp cặp và khăn gói quả mướp đi học nghề, khi được giao nhiệm vụ mở Trung tâm Dạy nghề của huyện Yên Thế, một nhiệm vụ quá mới mẻ vào thời điểm đầu thập niên 90, thế kỷ XX. Vắt tay lên trán mãi không nghĩ được cách làm, tôi quyết định một mình bắt xe đi học nghề. Ròng rã, đi xin học ở nhiều trường dạy nghề của Thái Bình, Nam Định, Hải Phòng... Vừa học, vừa quan sát cách tổ chức lớp học. Trở về, đúc rút lại, cái học được lại là: không có một khuôn mẫu chung nào cho việc dạy nghề.

Song, trải nghiệm ban đầu đã giúp tôi mạnh dạn xây dựng các nghề đào tạo cho lao động nông thôn theo cách riêng, sao cho phù hợp nhất với thực tiễn của địa phương và nhu cầu học của lao động nông thôn ở Yên Thế lúc bấy giờ.

Tìm nghề dạy và cách dạy cần nhất và phù hợp nhất với lao động địa phương vẫn là quan điểm xuyên suốt cho đến hiện nay, khi Trung tâm Dạy nghề trước kia đã phát triển thành Trường Trung cấp Dạy nghề miền núi Yên Thế, trong 5 năm từ 2006 - 2010 đã đào tạo 4.000 lượt người học. Những lớp nông dân khóa đầu, hiện nay nhiều người đã trở thành các chủ trang trại nuôi gà đồi, lợn thịt... quy mô lớn, mang lại thu nhập 3 - 4 trăm triệu đồng mỗi năm.

Dạy nghề ngắn hạn, cầm tay chỉ việc bởi giáo viên cơ hữu và thỉnh giảng có trình độ, kinh nghiệm, kết hợp với dạy nghề bằng xe lưu động tỏ ra phù hợp hơn cả với đối tượng học là lao động nông thôn, trên địa bàn miền núi, nơi đi lại khó khăn và cư dân sống không tập trung ở Yên Thế.

Trong Đề án đào tạo lao động nông thôn đến năm 2020 của Chính phủ, việc hỗ trợ nông dân tiền ăn, đi lại thu gọn ở một số đối tượng hộ chính sách, hộ nghèo, đã phần nào gây khó cho cơ sở dạy nghề khi tổ chức lớp học, vì những người không được hỗ trợ có mặc cảm bị phân biệt, nên nản học. Theo tôi, nông dân đi học hầu hết đều có hoàn cảnh khó khăn, do đó nên hỗ trợ tất cả người học, dù ít, dù nhiều, có thể bằng ngân sách địa phương, ngoài tiền hỗ trợ trực tiếp từ Đề án. Điều này một số tỉnh đã thực hiện, vừa động viên người nông dân, vừa tạo thuận lợi trong tổ chức lớp học.

Ông Tống Văn Tuấn - Hiệu trưởng Trường Trung cấp Dạy nghề huyện An Dương, thành phố Hải Phòng

Chính các giáo viên của trường cũng phải học nghề. Do dạy tích hợp cả lý thuyết và thực hành, nên giáo viên lý thuyết phải xuống xưởng học thực hành, để tích lũy kinh nghiệm, thành thục dạy học sinh. Thế mạnh của trường là có đội ngũ giảng viên chính, thỉnh giảng là các đồng chí giám đốc một số công ty cơ khí còn làm việc hoặc nghỉ hưu. Họ dạy bằng tâm huyết truyền nghề cho học sinh, đồng thời là đầu mối gọi các hợp đồng sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cho nhà trường.

Chúng tôi nhận hàng của doanh nghiệp về sản xuất tại xưởng của Trường, vừa rèn tay nghề, vừa tạo thêm thu nhập cho học viên, phần lớn là lao động nông thôn, điều kiện còn khó khăn. Học viên về danh nghĩa là công nhân của doanh nghiệp, được đóng bảo hiểm và hưởng một số chế độ khác, song lại học tại trường. Với những ngành đòi hỏi làm trên hệ thống máy móc hiện đại, người học được thực hành ngay tại cơ sở sản xuất của doanh nghiệp. Khi khai giảng lớp học, 100% học viên đều được các công ty ký cam kết tuyển dụng. Hiện nay, một số nghề thế mạnh của Trường, như cơ khí, dệt may, đào tạo không đủ cung cấp cho doanh nghiệp. Mô hình doanh nghiệp trong nhà trường, nhà trường trong doanh nghiệp không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy, mà còn mở ra cơ hội có việc làm ngay lúc học và sau khi học cho lao động nông thôn.

Dạy nghề không chỉ về cách thức sản xuất, mà phải chú trọng dạy xử lý những chất thải từ quá trình sản xuất, ví dụ, chất thải của gà, lợn... tận dụng trồng ớt, làm hầm bi-ô-ga thế nào..., nhằm bảo vệ môi trường sinh thái nông thôn. Cách dạy nghề cho nông dân phải trên thực địa và bằng những kết quả thật cụ thể, làm sao sản phẩm làm ra tốt hơn hẳn so với cách làm truyền thống, thì bà con mới nghe, mới học.

“Nông nghiệp công nghệ cao mang lợi cho nông dân”

Bà Nguyễn Thị Lan Anh - Giám đốc Trung tâm Dạy nghề Phú Cường, Công ty TNHH Phú Cường, quận Kiến An, thành phố Hải Phòng

Nhu cầu được sử dụng những sản phẩm nông nghiệp sạch, có chất lượng là nhu cầu có thực của người tiêu dùng hiện nay. Do đó, sản xuất nông nghiệp tập trung, quy trình khép kín, áp dụng công nghệ sinh học... là xu hướng phát triển cùng với sự phát triển của xã hội, mang lại nguồn lợi cao, so với cách nuôi trồng truyền thống của nông dân.

Tuy nhiên hiện nay, nông nghiệp công nghệ cao còn xa lạ, với cả không ít người trong ngành nông nghiệp, chưa nói tới bà con nông dân. Song nhiều nông dân hiện nay có nhu cầu được tìm hiểu và học về lĩnh vực trên, với mong muốn áp dụng vào sản xuất. Một số người có điều kiện muốn học cách tổ chức, quản lý, còn đa số bà con nông dân muốn học cách nuôi trồng cụ thể, các kỹ năng thao tác trên đồng ruộng, vùng trồng.

Chúng tôi đang đầu tư khu nông nghiệp công nghệ cao, bước đầu thu được những kết quả nhất định. Hiện nay, đã lai tạo được giống dưa siêu ngọt, khoai tây, phương pháp sản xuất cá đơn tính..., đưa vào sản xuất trong nhà màng các loại cây trồng trên và chăn thả một số loại vật nuôi: cá, hươu, đà điểu... Việc sản xuất trên nhằm phục vụ nhiệm vụ chế biến thực phẩm của công ty, trong quy trình sản xuất khép kín của mình từ nguồn nguyên liệu tới sản xuất. Các giống cây, con này nếu nông dân cần chúng tôi sẽ cung cấp với giá gốc.

Trung tâm Đào tạo nghề của Phú Cường sẽ xây dựng chương trình đào tạo nông dân các kỹ năng sản xuất nông nghiệp dựa trên công nghệ cao, giúp bà con có thể áp dụng việc trồng trong nhà màng, nuôi trong trang trại, gia trại một số cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế. Sản phẩm nông dân làm ra, chúng tôi sẽ bao tiêu cho bà con.

Tuy nhiên, đầu tư nông nghiệp công nghệ cao đòi hỏi vốn lớn, hàm lượng cao về nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, trình độ kỹ thuật trong quản lý, do đó, so với yêu cầu đặt ra, trung tâm vẫn còn thiếu nhiều yếu tố về nghiên cứu, ứng dụng, đào tạo nhân lực. Bước sang lĩnh vực mới, bản thân tôi cũng là một học viên của quá trình đào tạo trên, dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học, kỹ sư có uy tín; vừa học, vừa làm, chuẩn bị kỹ năng, tâm thế cho việc sản xuất và phổ biến sản xuất tới người nông dân, đón đầu nhu cầu ngày càng nhiều về những thực phẩm sạch, an toàn, có chất lượng của thị trường.

Dạy nghề cho nông dân phải có “mẹo”

Bà Đỗ Thị Chiên - Giám đốc Trung tâm Dạy nghề huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định

Dạy nghề cho nông dân vừa phải nhanh, lại phải lâu dài. Sẽ là thất bại, nếu sau khoảng 1 tuần không đào tạo được bà con làm ra sản phẩm đầu tiên. Song dạy nghề cho nông dân không chỉ cố định một nghề, khi thị trường có biến, phải linh hoạt thay đổi sản phẩm theo nhu cầu của thị trường, nhất là các nghề tiểu thủ công nghiệp, do đó lại thường xuyên vừa cập nhật, bổ sung các nghề mới, vừa liên tục đào tạo tiếp.

Nhiều hộ nông dân có tâm lý ngại học, bằng lòng với cuộc sống hiện tại, dù còn khó khăn. Nếu dạy nghề không làm mẫu cho họ, có sản phẩm nhìn thấy tận mắt, tận tay, có thể bán ra thị trường, mang lại nguồn thu, họ sẽ không học. Do đó, dạy nghề cho bà con nông dân phải kiên trì. Phân công nhau xuống từng xã, thôn, từng gia đình vận động người dân, con em nông dân đi học nghề, dạy nghề tại chỗ là việc làm thường xuyên của các giáo viên tại Trung tâm và đội ngũ các đầu mối viên. Nhiều khi 30, mùng 1 Tết, chúng tôi vẫn xuống tận từng hộ gia đình để theo dõi quá trình làm sản phẩm của bà con, khi đang vào mùa sản phẩm. Tấm lòng, sự đồng cảm với nông dân của người dạy nghề quan trọng vô cùng!

Vận động đi học đã khó, song giữ được họ học tiếp còn khó hơn, nông dân không thích nghe lý thuyết rao giảng nhiều, họ muốn làm thực hành và cho ra sản phẩm ngay. Giai đoạn đầu, sản phẩm làm ra nhiều thiếu sót, lỗi, song Trung tâm phối hợp với doanh nghiệp vẫn đứng ra mua cho bà con với mức giá hợp lý, động viên, rồi tiếp tục dạy họ đến khi thành thục. Đó là cái “mẹo” thu hút bà con.

Sẽ là sai lầm nếu ngay từ đầu đã cho không họ tiền hoặc nguyên liệu sản xuất, vì người dân dễ ỷ lại hoặc dùng tiền sai mục đích. Phải để nông dân tự mua nguyên liệu sản xuất, họ mới có trách nhiệm. Khi bán được sản phẩm, thu được nguồn thu, quen và ham mê với việc, bước sang vụ khác, lúc đó Trung tâm mới hỗ trợ con, cây giống, nguyên liệu phục vụ quá trình làm nghề.

Dạy nghề phải song song tạo việc làm, đây là mấu chốt thành công của dạy nghề, nuôi nghề.

Theo tôi, phẩm chất của một hiệu trưởng trường nghề, là phải có 50% kỹ năng sư phạm và 50% kỹ năng của một chủ doanh nghiệp, nếu có chênh lệch, phần nghiêng thuộc về phẩm chất chủ doanh nghiệp. Bởi phải năng động, thích ứng nhanh với thị trường, mới giúp bà con có các kênh tiêu thụ sản phẩm làm ra, hưởng lợi trực tiếp từ học nghề. Sống được bằng nghề, nông dân mới học nghề./.