Tham vấn kết quả xây dựng bộ chỉ số “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp”

Sự kiện thu hút hơn 200 đại biểu đến từ các ban, bộ, ngành trung ương, địa phương, chuyên gia, tổ chức quốc tế và đại diện các hợp tác xã trên cả nước tham dự trực tiếp và trực tuyến.

Hợp tác xã nông nghiệp là một mắt xích quan trọng trong phát triển chuỗi giá trị liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ nông sản. Tuy nhiên, hợp tác xã nông nghiệp chưa phát huy tốt vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn. Việc tổ chức, cung cấp dịch vụ phục sản xuất nông nghiệp, nhất là các dịch vụ như sơ chế, chế biến, bảo quản, đóng gói, vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp cho nông dân chưa đáp ứng yêu cầu. Hiệu quả hoạt động của hợp tác xã nông nghiệp chưa cao.

Nghị quyết số 106/NQ-CP, ngày 18-7-2023, của Chính phủ, “Về phát triển hợp tác xã nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới” đưa ra mục tiêu phấn đấu đến hết năm 2025 các địa phương trong cả nước nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của hợp tác xã nông nghiệp theo định hướng phát triển bền vững. Nghị quyết đặt ra nhiệm vụ xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá môi trường kinh doanh.

Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), chỉ số năng lực cạnh tranh cấp sở, ban, ngành và địa phương (DDCI) tập trung nhiều vào khu vực kinh tế tập thể, doanh nghiệp, chưa phản ánh được môi trường kinh doanh cho khu vực kinh tế tập thể. Hợp tác xã nông nghiệp có nhiều đặc thù riêng về tính chất ngành, khả năng liên kết với hàng ngàn hộ nông dân nhỏ lẻ, manh mún. Việc đánh giá và cải thiện môi trương kinh doanh cho kinh tế tập thể và hợp tác xã có nhiều điểm khác biệt về cơ chế, chính sách và các chương trình hỗ trợ.

Phát biểu khai mạc hội thảo, đồng chí Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn nhấn mạnh, việc xây dựng Bộ chỉ số PCGI là nhiệm vụ được Chính phủ giao tại Nghị quyết số 106/NQ-CP, nhằm thiết lập một công cụ giám sát, đánh giá hiệu quả môi trường kinh doanh dành riêng cho khu vực kinh tế tập thể nông nghiệp - nơi phần lớn thành viên là nông dân, dễ bị tổn thương trước biến động thị trường và rủi ro thiên tai. Đồng chí Lê Đức Thịnh đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận sâu vào 3 nhóm nội dung:

Thứ nhất, làm rõ tính đầy đủ và hợp lý của cấu trúc bộ chỉ số: 9 hợp phần, 48 chỉ tiêu. Các chỉ tiêu đã phản ánh đúng đặc thù của hợp tác xã nông nghiệp chưa? Có chỉ tiêu nào cần bổ sung, điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế tổ chức sản xuất, liên kết chuỗi, ứng dụng khoa học - công nghệ, chuyển đổi số, hay yêu cầu chuyển đổi xanh hiện nay?

Thứ hai, đánh giá phương pháp đo lường, cách thu thập dữ liệu và cơ chế xác thực thông tin. Chúng ta cần tìm phương án bảo đảm tính khách quan, minh bạch, đồng thời giảm tối đa gánh nặng báo cáo cho địa phương và hợp tác xã. Bộ chỉ số phải đủ tin cậy để Chính phủ sử dụng trong điều hành, đủ rõ ràng để mỗi tỉnh nhận diện được “điểm nghẽn” của mình.

Thứ ba, thảo luận về lộ trình, cơ chế đánh giá, xếp hạng, công bố kết quả hằng năm. Việc tích hợp chỉ số “Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp” với các hệ thống đánh giá hiện hành của ngành nông nghiệp có khả thi hay không?

PCGI là công cụ đo lường tổng hợp, được thiết kế nhằm phản ánh mức độ thuận lợi, minh bạch và hiệu quả của môi trường thể chế, chính sách và điều hành kinh tế tập thể, đặc biệt là khu vực hợp tác xã trong lĩnh vực nông nghiệp ở cấp địa phương; giúp đánh giá, theo dõi và xếp hạng mức độ thân thiện, chất lượng điều hành và nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh của các địa phương đối với hợp tác xã nông nghiệp. Kết quả PCGI chỉ ra khoảng trống trong chính sách, quản lý và điều kiện hoạt động, làm căn cứ hoàn thiện giải pháp hỗ trợ, thúc đẩy phát triển bền vững hợp tác xã.

PCGI được thiết kế với 9 nhóm hợp phần, 48 chỉ tiêu thành phần, phản ánh hai khía cạnh then chốt. Đó là năng lực nội tại của hợp tác xã: tổ chức, tài chính, quản trị, thị trường, năng lực đổi mới…; môi trường hỗ trợ bên ngoài: chất lượng thể chế, hạ tầng, dịch vụ công, chính sách hỗ trợ, năng lực điều hành của chính quyền địa phương.

Kết quả thí điểm tại Sơn La, Hưng Yên, Nghệ An, Bình Định, Lâm Đồng, Đồng Nai và Đồng Tháp cho thấy, PCGI có khả năng mô tả khá rõ bức tranh môi trường kinh doanh hợp tác xã. Một số tỉnh có điểm tích cực ở chỉ số nội tại như minh bạch tài chính, năng lực dịch vụ, hay liên kết chuỗi; trong khi các nhóm liên quan đến hạ tầng, logistics, tiếp cận vốn và chất lượng dịch vụ công vẫn còn thấp. Từ kết quả thí điểm, nhóm nghiên cứu đề xuất tinh gọn cấu trúc PCGI theo hướng dễ sử dụng hơn; tăng tỷ trọng phản ánh trực tiếp từ hợp tác xã; bổ sung chỉ tiêu về chuyển đổi số, kinh tế xanh và thích ứng khí hậu; đồng thời chuẩn hóa quy trình thu thập - xử lý dữ liệu và đẩy mạnh khảo sát điện tử.

Theo báo cáo của Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, Bộ chỉ số đã được đánh giá thí điểm tại 7 tỉnh đại diện cho 7 vùng sinh thái trên cả nước. Kết quả thí điểm giúp hoàn thiện khung chỉ tiêu, phương pháp đo lường, cách thu thập dữ liệu, đồng thời khẳng định tính khả thi của PCGI khi triển khai ở quy mô toàn quốc.

Tại hội thảo các đại biểu đồng thuận rằng, khác với doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp hoạt động với mục tiêu nâng cao lợi ích của xã viên, cung cấp dịch vụ công và tạo sinh kế bền vững. Vì vậy, môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch, hiệu quả là yếu tố quyết định sự phát triển của hợp tác xã.

Đồng chí Lê Đức Thịnh cho rằng, việc xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho hợp tác xã chính là thước đo mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với khu vực kinh tế tập thể. Chính sách có tốt đến đâu nhưng môi trường còn rào cản, hợp tác xã sẽ rất khó phát triển. Với cách tiếp cận này, PCGI sẽ tạo ra “tấm gương phản chiếu chính sách”, giúp mỗi địa phương nhìn thấy rõ điểm mạnh, điểm yếu trong công tác điều hành và hỗ trợ hợp tác xã; đồng thời, tạo động lực cải cách mạnh mẽ, tương tự như PCI đối với môi trường đầu tư doanh nghiệp.

Hội thảo có 3 phiên trình bày chuyên môn, gồm: kết quả nghiên cứu - đánh giá thí điểm và hoàn thiện dự thảo Bộ chỉ số PCGI; phương pháp đánh giá PCGI - hệ thống hóa cơ sở dữ liệu, phương pháp chuẩn hóa, trọng số và kỹ thuật xử lý dữ liệu; đề xuất cơ chế phối hợp và kế hoạch triển khai đánh giá PCGI năm đầu tiên, với phương án khảo sát 9.000 hợp tác xã, tỷ lệ phản hồi tối thiểu 25%, triển khai đồng bộ tại 34 tỉnh/thành phố trên cả nước.

Các phiên thảo luận ghi nhận nhiều ý kiến tâm huyết từ các chuyên gia, lãnh đạo địa phương và đại diện hợp tác xã, phản ánh trung thực thực trạng môi trường hoạt động của hợp tác xã và đề xuất hoàn thiện các chỉ tiêu liên quan đến: tiếp cận đất đai, tín dụng, chuyển đổi số, liên kết chuỗi giá trị, vai trò của tổ chức hỗ trợ hợp tác xã và trách nhiệm của chính quyền địa phương.

Bộ chỉ số PCGI được kỳ vọng sẽ tạo ra những chuyển biến căn bản nhằm nâng cao chất lượng điều hành của chính quyền cấp tỉnh thông qua đánh giá khách quan, minh bạch và có so sánh giữa các địa phương; tăng cường tiếng nói của hợp tác xã trong quá trình hoàn thiện chính sách; khuyến khích cạnh tranh lành mạnh và học hỏi mô hình tốt giữa các tỉnh, thành phố; cung cấp dữ liệu thực chứng phục vụ điều hành của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Đặc biệt, việc công bố top 10 tỉnh có điểm số cao nhất và nhóm địa phương dẫn đầu từng chỉ số sẽ giúp lan tỏa điển hình tốt, khuyến khích động lực cải cách trên phạm vi cả nước.

Bộ chỉ số PCGI là một trong những bước đi quan trọng của ngành trong thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW, ngày 16-6-2022, Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, “Về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới”; Nghị quyết số 106/NQ-CP, ngày 18-7-2023, của Chính phủ, “Về phát triển hợp tác xã nông nghiệp trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới” và Luật Hợp tác xã năm 2023, góp phần xây dựng hệ thống hợp tác xã nông nghiệp hiện đại, minh bạch, hiệu quả và phát triển bền vững. Trong thời gian tới, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn sẽ phối hợp với Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường và các bộ, ngành, các địa phương và các hợp tác xã tiếp tục hoàn thiện bộ chỉ số, trình Bộ phê duyệt, đồng thời chuẩn bị triển khai đánh giá diện rộng lần đầu tiên trên toàn quốc vào năm 2026./.