Được khởi xướng vào năm 1995, FOA là một trong những diễn đàn thường niên có uy tín nhất ở khu vực châu Á do Tập đoàn Nikkei (Nhật Bản) chủ trì tổ chức, thu hút sự quan tâm và tham dự của nhiều lãnh đạo cấp cao, chính khách, học giả, doanh nghiệp các nước châu Á, cũng như đại diện các tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới. Năm 2020, Ban Tổ chức của FOA lần đầu tiên phải hoãn tổ chức Hội nghị do những diễn biến phức tạp của dịch bệnh COVID-19.

Qua nhiều năm, FOA đã trở thành một diễn đàn giúp cung cấp những góc nhìn cởi mở, đa chiều, đa dạng và tổng hợp về nhiều vấn đề quan trọng của khu vực. Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 đang gây nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với đời sống của mọi người dân trên toàn thế giới, FOA 26 càng thể hiện ý nghĩa quan trọng trong việc gắn kết tầm nhìn, quyết tâm chính trị và niềm tin của các nước châu Á vì một tương lai tích cực và tươi sáng hơn.

Chung tay ứng phó với dịch bệnh COVID-19 và phục hồi kinh tế sau đại dịch

Tại FOA 26, lãnh đạo các nước tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của hợp tác và đoàn kết để cùng giải quyết những hậu quả của dịch bệnh COVID-19 ở khu vực châu Á. Nhấn mạnh sự hợp tác và đoàn kết giữa các nước châu Á là vô cùng quan trọng trong cuộc chiến chống dịch bệnh COVID-19, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Thongloun Sisoulith kêu gọi các nước trong khu vực cùng chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm trong các lĩnh vực, như kinh tế số, trí tuệ nhân tạo (AI), thương mại điện tử, nền tảng dữ liệu thông tin và bí quyết khoa học - công nghệ; đồng thời, bày tỏ mong muốn các nước phát triển nên nhìn lại phía sau và hỗ trợ các nước đang phát triển, hướng tới phát triển một châu Á thịnh vượng trong tương lai.

Nhiều nhà lãnh đạo các nước châu Á đã tham dự Hội nghị trực tuyến FOA 26, như Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide; Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính; Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith; Tổng thống Sri Lanka Gotabaya Rajapaksa; Thủ tướng Campuchia Hun Sen; Thủ tướng Malaysia Muhyiddin Yassin; Thủ tướng Nepal K. P. Sharma Oli; Thủ tướng Pakistan Imran Khan; Thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-o-cha; Phó Thủ tướng Singapore Heng Swee Keat…, cùng hơn 500 đại biểu là doanh nghiệp, học giả, đại diện các bộ, ngành của Nhật Bản và các nước, đại diện nhiều tổ chức khu vực, quốc tế.
Theo Thủ tướng Malaysia Muhyiddin Yassin, hậu quả vô cùng nghiêm trọng của dịch bệnh COVID-19 đã khiến các nhà hoạch định chính sách ở tất cả các cấp của nhiều quốc gia phải đối mặt với việc thực hiện những biện pháp ứng phó hết sức khó khăn, khi có những thời điểm gần như không thể thực hiện được; các chính phủ phải cân bằng giữa việc bảo vệ cuộc sống và sinh kế cho người dân, cũng như duy trì không gian tài chính và việc tránh gánh nặng nợ công cao hơn. Do đó, để châu Á có thể ngăn chặn và ứng phó với dịch bệnh COVID-19 một cách hiệu quả, các nước cần chuyển từ cách tiếp cận thuần túy chủ nghĩa dân tộc đối với các dịch vụ y tế, sang đầu tư vào y tế như một lợi ích công cộng toàn cầu. Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-o-cha kêu gọi các nhà lãnh đạo toàn cầu cho phép vaccine phòng, ngừa dịch bệnh COVID-19 được lưu hành tự do, thay vì sử dụng vaccine làm công cụ chính trị hoặc ngoại giao.

Về phía nước chủ nhà Hội nghị, Thủ tướng Suga Yoshihide bày tỏ Nhật Bản mong muốn đi đầu trong việc hình thành các tiêu chuẩn quốc tế về viễn thông thế hệ mới và phát triển kết cấu hạ tầng kỹ thuật số ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cũng như tiếp tục hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) phục vụ kỷ nguyên mạng 5G và 6G, đồng thời đi đầu trong việc hình thành các quy tắc quốc tế cho các tiêu chuẩn viễn thông. Bên cạnh đó, Nhật Bản hy vọng có thể mở rộng Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và các nước khác tích cực hợp tác trong việc xây dựng khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.

Trong khi đó, Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar khẳng định, sự “trỗi dậy” của Ấn Độ là một động lực cho tăng trưởng toàn cầu và khu vực, kêu gọi các nước “phi tập trung toàn cầu hóa” nhằm đem lại sự phát triển đồng đều cho tất cả các nước, đồng thời mong muốn các nước châu Á thúc đẩy nhiều chuỗi cung ứng để ngăn chặn việc một số quốc gia phá vỡ cam kết và cản trở quá trình xuất khẩu hàng hóa, gây ra tình trạng thiếu hụt hàng hóa nghiêm trọng.

Chia sẻ về vấn đề hợp tác thương mại khu vực, Phó Thủ tướng Singapore Heng Swee Keat mong muốn Mỹ xem xét tham gia trở lại CPTPP và cho rằng, hợp tác kinh tế rộng hơn có thể giúp các nước vươn lên mạnh mẽ hơn sau cuộc khủng hoảng dịch bệnh COVID-19.

Bày tỏ ủng hộ hợp tác kinh tế đa phương, Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-o-cha cho rằng, thúc đẩy hợp tác mạnh mẽ tại các diễn đàn đa phương khu vực và toàn cầu, như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), CPTPP…, là “chìa khóa” hữu hiệu hỗ trợ các quốc gia trong quá trình phục hồi kinh tế sau dịch bệnh COVID-19. Hiện Thái Lan đang thúc đẩy ý tưởng hình thành Khu vực thương mại tự do châu Á - Thái Bình Dương (FTAAP) và dự tính sẽ tham gia CPTPP trong thời gian tới. Theo đó, Thái Lan đã thành lập một ủy ban để đánh giá những ưu điểm và khuyết điểm của kế hoạch này trên cơ sở Thái Lan có vị trí chiến lược như một điểm kết nối khu vực, một địa điểm lý tưởng để kinh doanh và đầu tư. Bên cạnh đó, khẳng định Thái Lan coi trọng việc tái kết nối khu vực thông qua du lịch và lữ hành, Thủ tướng Prayuth Chan-o-cha đề nghị các nước công nhận những chứng chỉ vaccine phòng, ngừa dịch bệnh COVID-19 của nhau và phát triển các thẻ y tế kỹ thuật số có thể tương tác toàn cầu để tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại và vực dậy ngành du lịch.

Các chuyên gia và học giả tham dự FOA 26 cho rằng, châu Á cần tận dụng cuộc khủng hoảng kinh tế do dịch bệnh COVID-19 gây ra như một “bàn đạp” để hướng tới sự phát triển toàn diện hơn. Theo Kinh tế trưởng của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) Yasuyuki Sawada, năm 2020, nền kinh tế đang phát triển của châu Á giảm 0,2% - mức tăng trưởng âm đầu tiên trong vòng 50 năm trở lại đây - song dự kiến sẽ tăng trưởng 7,3% trong năm 2021, nhưng quá trình phục hồi có thể không đồng đều do sự khác biệt rõ rệt về trình độ kỹ thuật số giữa các nước trong khu vực. Đơn cử như, ở Philippines và khu vực Nam Á, các buổi học trực tuyến tại các trường học đã bị hoãn trong nhiều tháng qua do kết cấu hạ tầng chưa thể đáp ứng, dẫn đến tình trạng học sinh thiếu đến 55% chương trình giáo dục mà đáng lẽ các em phải nhận được.

Chia sẻ cởi mở về các thách thức chính trị - an ninh

Về tác động của cạnh tranh nước lớn đối với khu vực, các đại biểu thể hiện sự cởi mở khi đưa ra những đánh giá. Cho rằng ASEAN có thể là cầu nối cho hợp tác Mỹ - Trung Quốc, Phó Thủ tướng Singapore Heng Swee Keat bày tỏ mong muốn các nước ASEAN sẽ hợp tác với cả hai cường quốc này trên tinh thần xây dựng, mặc dù đôi khi ASEAN bị rơi vào “thế kẹt” giữa Mỹ và Trung Quốc, thậm chí phải chịu sức ép “chọn bên”. Theo ông Heng Swee Keat, trong thời gian tới, Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục cạnh tranh ảnh hưởng chiến lược, nhất là ở khu vực châu Á. Tuy nhiên, điều quan trọng là cạnh tranh phải được tiến hành trong một khuôn khổ ổn định để xoa dịu căng thẳng và tránh tình trạng sự khác biệt lợi ích ngăn cản hai bên thúc đẩy hợp tác vì lợi ích chung của khu vực.

Tổng thống Rodrigo Duterte khẳng định, Philippines sẽ không đứng về bên nào trong cuộc cạnh tranh nước lớn đang diễn ra; kêu gọi các nước lớn không theo đuổi lợi ích và ảnh hưởng để gây bất lợi cho các nước nhỏ hơn. Ông R. Duterte cũng nhấn mạnh, Philippines biết rõ sự biến chuyển địa - chính trị cũng như xu hướng đa dạng hóa và phân tách, tuy nhiên, Philippines không "chọn bên" trong cuộc cạnh tranh địa - kinh tế đang diễn ra giữa các cường quốc lớn.

Liên quan đến cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn, Tổng thống Sri Lanka Gotabaya Rajapaksa bác bỏ chính sách “bẫy nợ” của Trung Quốc ở Sri Lanka, mong muốn cân bằng quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Ấn Độ, đồng thời khẳng định, Sri Lanka nhận thức được sự cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc trên thế giới và động lực thúc đẩy cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực, nhưng chính sách đối ngoại của Sri Lanka là giữ trung lập. Do đó, Sri Lanka sẽ vẫn vừa quan hệ tốt với Trung Quốc, vừa không phương hại đến an ninh của Ấn Độ.

Pakistan cũng coi trọng ảnh hưởng của Trung Quốc ở khu vực Nam Á với việc mong muốn thúc đẩy Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI) của Trung Quốc. Thủ tướng Imran Khan khẳng định, Hành lang Kinh tế Trung Quốc - Pakistan (CPEC) là một dự án hàng đầu của BRI giúp tạo ra hoạt động kinh tế, việc làm và tăng cường hoạt động thương mại song phương cũng như khu vực. Nhấn mạnh ổn định tình hình khu vực là điều kiện tiên quyết để phục hồi và phát triển kinh tế của các nước châu Á, ông I. Khan hy vọng có thể xây dựng được quan hệ hợp tác và hòa bình với tất cả các nước láng giềng vì ổn định và phát triển của khu vực.

Đồng quan điểm với Sri Lanka và Pakistan, Nepal cũng bày tỏ ủng hộ vai trò của Trung Quốc ở khu vực. Hai bên trước đó đã nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Nepal của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng 10-2020.

Về cuộc khủng hoảng chính trị tại Myanmar, Phó Thủ tướng Singapore Heng Swee Keat kêu gọi cộng đồng quốc tế tiếp tục ủng hộ sự can dự của ASEAN và Liên hợp quốc đối với vấn đề này bởi ông cho rằng, con đường trở lại “trạng thái bình thường” ở Myanmar sẽ còn dài và khó khăn, mặc dù tại Hội nghị các nhà lãnh đạo ASEAN được tổ chức ở Thủ đô Jakarta (Indonesia, tháng 4-2021), các đại biểu đã đạt được sự đồng thuận năm điểm về vấn đề Myanmar, trong đó có việc cử đặc phái viên của nhóm đến nước này để thúc đẩy đối thoại.

“Chung tay xây dựng châu Á hòa bình, hợp tác, phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong kỷ nguyên hậu COVID-19”

Trong những năm gần đây, lãnh đạo Nhà nước Việt Nam thường xuyên tham dự và phát biểu tại Hội nghị. Qua mỗi lần tham dự, Việt Nam đều thể hiện tốt vai trò là một thành viên tin cậy và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, đóng góp nhiều sáng kiến có giá trị, được các nước đánh giá cao. Sự nổi bật của Việt Nam tại FOA 26 là sự tiếp nối thành công của Việt Nam với vai trò là Chủ tịch ASEAN năm 2020 khi Việt Nam đã ghi nhiều dấu ấn thông qua những sáng kiến mới, được nhiều nước trong khu vực hết sức coi trọng, góp phần tạo sự kết nối, hợp tác chặt chẽ trong ASEAN và khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Đánh giá dịch bệnh COVID-19 là “thảm họa lớn nhất mà nhân loại phải đối mặt kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai”, đã, đang và sẽ tác động sâu sắc đến cục diện thế giới, khu vực, cũng như đời sống kinh tế - xã hội của tất cả các nước, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính cho rằng, hơn lúc nào hết, đây là thời điểm đòi hỏi tất cả các nước cần gác lại mâu thuẫn, bất đồng, đoàn kết thống nhất hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau, tất cả cùng chiến thắng để vượt qua đại dịch; đồng thời nhấn mạnh, hoàn cảnh đặc biệt đòi hỏi phải có những hành động mạnh mẽ, quyết liệt, giải pháp đặc biệt; châu Á cần một khung khổ hợp tác mới với những đột phá cần thiết để vừa giúp nền kinh tế trụ vững qua đại dịch, vừa đặt nền tảng cho sự phát triển bền vững và bao trùm trong tương lai, cùng nhau “Chung tay xây dựng châu Á hòa bình, hợp tác, phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong kỷ nguyên hậu COVID-19”.

Theo đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính đề xuất năm phương châm và sáu nội dung hợp tác để các nước cùng chia sẻ. Cụ thể, năm phương châm hợp tác bao gồm: 1- Phát triển mạnh mẽ nội lực, khả năng thích ứng, tự lực, tự cường; 2- Củng cố hợp tác quốc tế; 3- Lấy con người làm trung tâm; 4- Lấy những giá trị văn hóa cốt lõi tốt đẹp làm nền tảng; 5- Lấy khó khăn, thách thức làm động lực vươn lên. Sáu nội dung hợp tác, bao gồm: 1- Phát triển hạ tầng chiến lược chất lượng cao để kích thích tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn, đồng thời tạo đột phá chiến lược về dài hạn; 2- Thúc đẩy tiến trình hội nhập và liên kết kinh tế bình đẳng, hiệu quả nhằm bảo đảm dòng chảy thương mại, đầu tư và hoạt động của chuỗi cung ứng toàn cầu; tăng cường hợp tác trong lĩnh vực khoa học - công nghệ; 3- Đưa công nghệ số, chuyển đổi số trở thành động lực giúp châu Á chuyển mình trong giai đoạn hậu COVID-19; 4- Thúc đẩy tăng trưởng xanh bền vững, hiệu quả ngay từ giai đoạn đầu phục hồi sau đại dịch; 5- Tăng cường phối hợp xử lý đại dịch COVID-19 và nâng cao năng lực hệ thống y tế công cộng, an sinh xã hội, sẵn sàng ứng phó với các thách thức y tế tương lai; 6- Bảo đảm môi trường quốc tế hòa bình, ổn định, hợp tác, phát triển là điều kiện tiên quyết cho phục hồi và phát triển thịnh vượng sau đại dịch.

Đối với việc giải quyết các vấn đề tranh chấp lãnh thổ, hợp tác an ninh, xử lý khủng hoảng, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, trong bối cảnh hiện nay, các nước cần đóng góp có trách nhiệm, tôn trọng lẫn nhau, hợp tác bình đẳng và cùng có lợi. Các tranh chấp và bất đồng liên quan đến vấn đề Biển Đông cần được giải quyết bằng giải pháp hòa bình, thượng tôn pháp luật, nhất là Hiến chương Liên hợp quốc, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982; phát huy các cơ chế hợp tác đa phương, thực thi đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và phối hợp chặt chẽ trong đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) sớm đạt hiệu quả; duy trì hòa bình, hợp tác, phát triển trong khu vực và tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông. Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nhấn mạnh, Việt Nam sẽ không ngừng phát huy những kết quả đạt được, vượt qua các khó khăn, thách thức, tiếp tục đưa đất nước phát triển dựa trên ba trụ cột chính là chiều sâu của bề dày truyền thống văn hóa - lịch sử hào hùng dân tộc, giá trị con người và tài nguyên thiên nhiên. Thị trường gần 100 triệu dân năng động, tiềm năng của Việt Nam hội tụ đầy đủ các yếu tố về thể chế, chính sách, kết cấu hạ tầng, vị trí địa lý, sự ổn định về chính trị, xã hội, môi trường đầu tư, nguồn nhân lực để phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn tới.

Các nước tham dự FOC 26 đều hưởng ứng và đánh giá cao các nội dung hợp tác do Việt Nam đề xuất trên cơ sở tính thiết thực cao của các nội dung này. Về hợp tác phát triển chiến lược, theo ADB, đến năm 2030, các quốc gia châu Á đang phát triển cần đầu tư ít nhất 1.700 tỷ USD/năm cho xây dựng kết cấu hạ tầng, do đó châu Á cần có cách tiếp cận mới, sáng tạo trong huy động vốn và khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân, khuyến khích các hình thức đối tác công - tư (PPP), lấy đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư nhân. Đối với nội dung thúc đẩy tăng trưởng xanh bền vững, nhiều đại biểu coi đây là đường lối giúp định hướng cho sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế trên nền tảng bền vững hơn, bảo đảm cân bằng sinh thái cũng như giải quyết những thách thức về môi trường và biến đổi khí hậu. Các nước cần thúc đẩy chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ trong xây dựng mô hình tăng trưởng phát thải bằng 0, kinh tế tuần hoàn, quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên; nỗ lực thực hiện Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu; hoàn thành đúng hạn các Mục tiêu phát triển bền vững 2030 của Liên hợp quốc, đạt được thỏa thuận toàn cầu về chống rác thải nhựa đại dương…

Với những kết quả đạt được, FOA 26 được cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong những hội nghị thành công tầm cỡ khu vực. Những ý tưởng, đề xuất của các quốc gia và tổ chức tại FOA 26 đã tái khẳng định một châu Á vươn lên vì hòa bình, ổn định, phát triển và thịnh vượng chính là khát vọng chung các quốc gia trong khu vực. Đoàn kết, bình đẳng giữa các quốc gia; quyết tâm của các chính phủ; sự chung tay, đồng lòng của doanh nghiệp và người dân chính là chìa khóa để xây dựng một tương lai tươi đẹp cho châu Á. Sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của châu Á không chỉ giúp hàng trăm triệu người thoát khỏi cảnh nghèo - đói cùng cực mà còn nâng cao mức sống đồng đều và rộng rãi hơn cho mọi người dân. Trong giai đoạn hậu dịch bệnh COVID-19, giới phân tích dự báo quá trình chuyển đổi số, đô thị hóa sẽ tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và mở cửa cho giáo dục, cũng như các dịch vụ y tế công cộng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn về nghèo - đói và các thách thức phát triển thực sự trên nhiều phương diện. Do vậy, các quốc gia trong khu vực cần đạt được tăng trưởng kinh tế bao trùm, bền vững hơn để giải quyết bất bình đẳng và các căng thẳng về môi trường, qua đó đưa châu Á thực sự trở thành khu vực thịnh vượng, hòa bình và phát triển./.