Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật năm 2016 (từ ngày 01-10-2015 đến 31-7-2016) cho thấy năm 2016, diễn biến phức tạp của tình hình tội phạm đã được kiềm chế, giảm đáng kể, vượt chỉ tiêu Quốc hội đề ra. Tuy nhiên, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật ở một số địa bàn trọng điểm vẫn còn diễn biến phức tạp; vi phạm trong cấp phép, xuất bản, in ấn xảy ra nhiều hơn. An ninh an toàn mạng tiếp tục bị đe dọa. Tội phạm có tổ chức, nhất là băng nhóm đâm thuê, truy sát nhau siết nợ, tổ chức đánh bạc, cá độ có dấu hiệu phức tạp; số vụ giết người tăng cao; tội phạm ma túy tiếp tục diễn biến phức tạp...

Về tình hình vi phạm pháp luật, qua thống kê cho thấy tình hình chưa giảm, diễn ra khá phổ biến, đa dạng và phức tạp ở nhiều lĩnh vực, chủ yếu là trong các lĩnh vực: An toàn giao thông; phòng chống cháy nổ; thuế, môi trường; xây dựng; bảo hiểm; an toàn thực phẩm; thuế; hải quan; xây dựng đất đai; xuất nhập khẩu; tài nguyên khoáng sản.

Nguyên nhân được Chính phủ đánh giá là do công tác lãnh đạo, quản lý nhà nước ở một số lĩnh vực còn sơ hở, thiếu sót; công tác tuyên tuyền, phổ biến, giáo dục pháp luật hiệu quả chưa cao; một số cán bộ, công chức, viên chức chưa đề cao ý thức trách nhiệm khi thi hành công vụ, nhiệm vụ; trách nhiệm người đứng đầu ở các cơ quan quản lý để xảy ra tham nhũng, tiêu cực có nơi chưa được xem xét, xử lý nghiêm, kịp thời; sự xuống cấp đạo đức, nhất là trong thanh thiếu niên đang báo động; trình độ năng lực một bộ phận cán bộ trực tiếp đấu tranh phòng chống tội phạm chưa đáp ứng yêu cầu; hệ thống pháp luật liên quan còn bất cập...

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội về Báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật đánh giá năm 2016, đất nước diễn ra nhiều sự kiện trọng đại, tình hình thế giới diễn biến phức tạp. Trong bối cảnh đó, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã triển khai nhiều biện pháp đồng bộ nhằm thực hiện các nhiệm vụ Quốc hội giao trong công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án, góp phần giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, tạo cơ sở phát triển kinh tế - xã hội.

Các báo cáo phản ánh khá đầy đủ kết quả đạt được cũng như những hạn chế vướng mắc trên các mặt công tác và đề ra các giải pháp khắc phục. Tuy nhiên, một số nội dung trong báo cáo cần được bổ sung và hoàn thiện hơn.

Cơ bản nhất trí với đánh giá của Chính phủ về những kết quả đã đạt được trong công tác phòng ngừa vi phạm pháp luật và tội phạm năm 2016, Ủy ban Tư pháp đã chỉ ra một số vấn đề đáng quan tâm. Đó là tình hình vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài nguyên môi trường tiếp tục diễn biến phức tạp. Đáng lưu ý là đã xảy ra sự cố ô nhiễm môi trường tại bốn tỉnh ven biển miền Trung, gây hậu quả nghiêm trọng về môi trường, xã hội. Vi phạm pháp luật trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm, hàng giả, hàng kém chất lượng đã đến mức báo động.

Tham nhũng vẫn đang diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, hiệu quả phòng ngừa tham nhũng chưa cao.

Đáng chú ý, số vụ giết người thân trong gia đình tăng mạnh với thủ đoạn dã man, tàn ác, gây bức xúc trong dư luận xã hội. Tội phạm ma túy tiếp tục tăng cả về số vụ và số bị can, số lượng thu giữ; số lượng người nghiện ma túy lớn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây vi phạm pháp luật.

Công tác phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật và tội phạm trên một số lĩnh vực chưa đáp ứng yêu cầu, tỷ lệ phát hiện tội trộm cắp, cướp giật còn thấp; vi phạm pháp luật và tội phạm về lĩnh vực tài chính ngân hàng, môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm, tội phạm sử dụng công nghệ cao đang diễn biến phức tạp nhưng số vụ phát hiện còn ít; số vụ phát hiện tham nhũng chưa tương xứng với tình hình thực tế...

Tán thành với những phân tích của Chính phủ về nguyên nhân khách quan và chủ quan trong công tác phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm, Ủy ban Tư pháp nhấn mạnh nguyên nhân công tác quản lý nhà nước còn nhiều sơ hở, công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều yếu kém, nhất là trong các lĩnh vực khai thác khoáng sản, môi trường, tài chính, ngân hàng, công nghệ thông tin, vệ sinh an toàn thực phẩm; các đối tượng đã lợi dụng để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm...

Ủy ban Tư pháp kiến nghị Chính phủ kiểm tra, rà soát các dự án kinh tế có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường trong tất cả các khâu từ lập báo cáo đánh giá tác động môi trường cho đến thẩm định, thực hiện trên thực tế, nhất là các dự án ven sông, ven biển, các dự án mà báo chí và cử tri phản ánh.

Trong thời gian tới đề nghị Chính phủ cân nhắc, thận trọng phê duyệt các dự án tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh yêu cầu chống oan sai, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao cần chú trọng kiểm soát, chống bỏ lọt tội phạm. Đề nghị Chính phủ cho tổng kiểm tra các quyết định xử lý hành chính trên phạm vi cả nước trong năm 2016 để đánh giá bao nhiêu trường hợp hành chính hóa quan hệ hình sự.

Chính phủ chủ trì phối hợp với Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đánh giá nguyên nhân của loại tội phạm giết người với tính chất dã man, tàn ác, đang gây lo lắng trong xã hội để có giải pháp ngăn chặn. Trên cơ sở đã có những quy định mới về bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự như nguyên tắc suy đoán vô tội, ghi âm, ghi hình..., Ủy ban Tư pháp đề nghị Viện kiểm sát nhân dân tối cao chỉ đạo kiểm tra trên cả nước về việc chuẩn bị này.

Chính phủ có biện pháp giải quyết dứt điểm các vụ thi hành án phức tạp, kéo dài, có giải pháp giải quyết vướng mắc về thi hành án liên quan đến tín dụng, ngân hàng...

** Buổi chiều, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp tục thảo luận về báo cáo công tác năm 2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, về công tác thi hành án và công tác phòng, chống tham nhũng.

Chỉ rõ địa chỉ của hạn chế trong phòng, chống tham nhũng

Trước phần thảo thảo luận, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nghe Ủy ban Tư pháp của Quốc hội báo cáo thẩm tra về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2016.

Ủy ban Tư pháp cho rằng đánh giá đúng về tình hình tham nhũng có ý nghĩa quyết định trong việc đề ra các giải pháp phòng chống tham nhũng. Tuy nhiên, Chính phủ đánh giá vẫn cơ bản như các năm 2013, 2014, 2015: “tình hình tham nhũng vẫn đang diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và chưa bị đẩy lùi”.

Đáng lưu ý, trong 4 năm gần đây, Chính phủ không còn đánh giá tình hình tham nhũng ở mức độ “nghiêm trọng” như năm 2012 trở về trước trong khi đánh giá của Ban Chấp hành Trung ương Đảng cũng như phản ánh của người dân và doanh nghiệp thì “tham nhũng vẫn còn nghiêm trọng”.

Bên cạnh đó, Báo cáo của Chính phủ cũng chưa đánh giá tình hình tham nhũng theo các tiêu chí cụ thể (về mức độ phổ biến, mức độ thiệt hại kinh tế và mức độ nghiêm trọng của hành vi tham nhũng) đã được quy định tại Thông tư số 04/2014/TT-TTCP của Thanh tra Chính phủ (có hiệu lực từ 01-01-2015).

Ủy ban Tư pháp đánh giá Báo cáo của Chính phủ đã nêu lên nhiều tồn tại, hạn chế trong công tác phòng chống tham nhũng nhưng chưa chỉ rõ địa chỉ của tồn tại, hạn chế đó và trách nhiệm cá nhân của người có thẩm quyền.

Trong nhiều phiên thảo luận, đại biểu Quốc hội khóa XIII đánh giá một trong những nguyên nhân dẫn đến hoạt động của bộ máy nhà nước trì trệ, nhất là tình hình tham nhũng còn nghiêm trọng là do trong nhiều năm các Báo cáo này vẫn còn biểu hiện nể nang, ngại va chạm, đánh giá chung chung: “có nơi,” “có lúc,” “có địa phương,” “có một bộ phận cán bộ, công chức"... mà không có địa chỉ cụ thể nên không có tác động để chỉnh đốn, thay đổi.

Ủy ban Tư pháp cho rằng để xây dựng một Chính phủ liêm chính, cơ quan tư pháp liêm chính như cam kết trước Quốc hội của Thủ tướng Chính phủ và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao thì trước hết phải có thay đổi đột phá trong đánh giá đúng, thực chất tình hình tham nhũng, thẳng thắn chỉ ra địa chỉ cụ thể của những tồn tại, hạn chế trong ngành, lĩnh vực nào, địa phương nào và trách nhiệm thuộc về cá nhân nào.

Bên cạnh những nguyên nhân đã được nêu trong Báo cáo của Chính phủ, Ủy ban Tư pháp nhấn mạnh thêm một số nguyên nhân quan trọng như: công tác tổ chức thực hiện pháp luật về phòng chống tham nhũng còn hạn chế; quản lý nhà nước trên một số lĩnh vực bị buông lỏng, kỷ cương, kỷ luật chưa nghiêm; một số nơi chưa thực hiện đúng chủ trương của Đảng về chống tham nhũng...

Đánh giá những bất cập trong công tác tổ chức cán bộ và là nguyên nhân quan trọng làm cho công tác cải cách hành chính, cải cách tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị phục vụ phòng chống tham nhũng hiệu quả hạn chế. Đề nghị Chính phủ đánh giá rõ hơn để xác định các giải pháp khắc phục hiệu quả trong thời gian tới.

Cơ chế phối hợp giữa các lực lượng chức năng còn lỏng lẻo

Thảo luận về các báo cáo công tác năm 2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, về công tác thi hành án, các nguyên nhân chính được các đại biểu chỉ ra là: thể chế, chính sách trên nhiều lĩnh vực vẫn còn sơ hở; việc thực hiện một số biện pháp phòng ngừa tham nhũng, đấu tranh phòng chống tiêu cực còn hình thức và chưa hiệu quả; trách nhiệm và kỷ luật công vụ của một số cán bộ, công chức, viên chức chưa cao; tình hình tội phạm tiếp tục diễn biến phức tạp, nhất là tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm ma túy; cơ chế phối hợp giữa các lực lượng chức năng nhiều lúc còn lỏng lẻo...

Kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nêu rõ, các báo cáo đã được Chính phủ và các ngành chuẩn bị công phu, nêu bật tình hình; các báo cáo đã có những điểm mới về đề nghị... Trong bối cảnh tội phạm, vi phạm pháp luật trong nước và quốc tế có diễn biến phức tạp, công tác tư pháp của ta bảo đảm góp phần giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội, góp phần vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Công tác tư pháp được thực hiện theo tinh thần cải cách tư pháp và triển khai Hiến pháp 2013 và các luật mới được ban hành. Trên cơ sở ý kiến của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị các báo cáo cần tiếp tục tu chỉnh, bổ sung, xem xét lại những nhận định, có sự đánh giá thống nhất giữa các ngành chức năng. Từ sự phân tích nguyên nhân, phải gắn với giải pháp cụ thể để khắc phục tình trạng đã được nêu ra.

Cuối phiên làm việc buổi chiều, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc cử Ủy viên Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán Quốc gia./.