Về bản chất giai cấp công nhân của Đảng

Về lý luận, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, bản chất giai cấp công nhân của đảng cộng sản thể hiện tập trung ở 3 phương diện:  

Một là, đảng là đại diện cho lợi ích, lý tưởng của giai cấp công nhân và lợi ích của quốc gia - dân tộc

Lợi ích của đảng gắn bó thống nhất với lợi ích giai cấp, được C. Mác và Ph. Ăng-ghen chỉ rõ: “Họ tuyệt nhiên không có một lợi ích nào tách khỏi lợi ích của toàn thể giai cấp vô sản”; và, “trong các giai đoạn khác nhau của cuộc đấu tranh giữa vô sản và tư sản, họ luôn luôn đại biểu cho lợi ích của toàn bộ phong trào”⁽¹⁾. Lợi ích đó bao gồm cả lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài của giai cấp: “Những người cộng sản chiến đấu cho những mục đích và những lợi ích trước mắt của giai cấp công nhân, nhưng đồng thời trong phong trào hiện tại, họ cũng bảo vệ và đại biểu cho tương lai của phong trào”⁽²⁾.

Với đảng cộng sản cầm quyền, lợi ích đó bao gồm cả lợi ích của quốc gia - dân tộc và của giai cấp; vì thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Ngoài lợi ích của nhân dân và của giai cấp công nhân, Đảng ta không có lợi ích nào khác. Đảng Cộng sản đấu tranh để giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, góp phần tích cực vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, dân sinh và tiến bộ xã hội. Lãnh đạo giai cấp và dân tộc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản là lý tưởng chính trị cao nhất của đảng cộng sản. Và, những người cộng sản luôn tuyên bố công khai về mục đích phản ánh bản chất giai cấp đó.

Cùng với lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, bản chất giai cấp công nhân của đảng cộng sản còn thể hiện ra cách thức tổ chức một chính đảng kiểu mới theo những nguyên tắc do V.I. Lê-nin chỉ ra, đó là: Đảng lấy chủ nghĩa Mác là lý luận của phong trào giải phóng của giai cấp vô sản làm nền tảng tư tưởng; đảng chỉ bao gồm những người ưu tú nhất của giai cấp công nhân, “đủ sức nắm chính quyền và dắt dẫn toàn dân tiến lên chủ nghĩa xã hội, đủ sức lãnh đạo và tổ chức một chế độ mới, đủ sức làm thầy, làm người dẫn đường, làm lãnh tụ của tất cả những người lao động”⁽³⁾; đảng lấy tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức và hoạt động cơ bản; đảng là một khối thống nhất về chính trị, tư tưởng và tổ chức, coi tự phê bình và phê bình là quy luật phát triển của đảng; đảng luôn trung thành với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân...          

Hai là, đảng là kết tinh của giai cấp công nhân và gắn bó với quần chúng

Trước hết, đảng cộng sản gồm những người cách mạng nhất, kiên trung nhất, gương mẫu nhất và là đội tiền phong của giai cấp công nhân. Là một bộ phận của giai cấp, xuất thân từ phong trào công nhân, gắn bó với giai cấp nhưng đảng không phải là toàn thể giai cấp. V.I. Lê-nin yêu cầu: Không được lẫn lộn Đảng, tức là đội tiên phong của giai cấp công nhân với toàn bộ giai cấp, vì Đảng - đội tiền phong của giai cấp, chỉ được lựa chọn từ những người giác ngộ nhất, ưu tú nhất, luôn đặt lợi ích của giai cấp và dân tộc lên hàng đầu.        

Mối quan hệ gắn bó mật thiết với quần chúng cũng là một biểu hiện của bản chất giai cấp công nhân của đảng. Theo V.I. Lê-nin, chỉ có thể công nhận một đảng là đảng công nhân, khi nào và chỉ khi nào đảng đó thực sự liên hệ với quần chúng. Sự gắn bó đó còn được diễn đạt một cách hình ảnh là “quan hệ máu thịt”. Phẩm chất này là một yếu tố định tính giai cấp của đảng cộng sản, vì “đảng này sẽ không xứng với danh hiệu đó, chừng nào nó còn chưa biết làm cho lãnh tụ, giai cấp và quần chúng kết hợp với nhau thành một chỉnh thể không thể chia cắt được”; chính vì quan hệ mật thiết đó mà “tác dụng của giai cấp vô sản lại vô cùng cao hơn số lượng của nó trong dân cư”⁽⁴⁾. 

Duy trì mối quan hệ gắn bó của một đảng cộng sản cầm quyền với nhân dân là quan tâm hàng đầu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người nói: Đảng ta là một đảng cầm quyền, nhưng “Cán bộ Đảng, cán bộ chính quyền không phải làm quan cách mạng, ăn trên ngồi trốc. Cán bộ Đảng cũng như cán bộ chính quyền, ngay cả Bác là cán bộ cao nhất đều là đày tớ của nhân dân, phải hết lòng hết sức phục vụ nhân dân, phải cần, kiệm, liêm, chính. Muốn thế phải gần gũi nhân dân, khuyến khích nhân dân, lãnh đạo nhân dân”⁽⁵⁾. Sau này, Người căn dặn trong Di chúc: Việc cần phải làm trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng, làm cho mỗi đảng viên, đoàn viên, mỗi chi bộ đều ra sức làm tròn nhiệm vụ Đảng giao phó cho mình, toàn tâm toàn ý phục vụ nhân dân.          

Ba là, đảng luôn tiên phong trong hoạt động thực tiễn và lý luận

Theo C. Mác và Ph. Ăng-ghen, đảng tiên phong trong hoạt động thực tiễn thể hiện ở phẩm chất kiên quyết nhất, cách mạng nhất và là động lực của phong trào công nhân: Về mặt thực tiễn, những người cộng sản là bộ phận kiên quyết nhất trong các đảng công nhân ở tất cả các nước, là bộ phận luôn luôn thúc đẩy phong trào tiến lên.

Những phẩm chất đó được hình thành thông qua sự rèn luyện của phương thức sản xuất công nghiệp, của thực tiễn đấu tranh giai cấp và kỷ luật của tổ chức đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra: Đặc tính cách mạng của giai cấp công nhân là kiên quyết, triệt để, tập thể, có tổ chức, có kỷ luật. Cũng theo Người, tính tiên phong trong hoạt động thực tiễn còn vì “Đảng ta là con nòi” của giai cấp dũng cảm nhất, cách mạng nhất, luôn luôn gan góc đương đầu với bọn đế quốc thực dân. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh bổ sung một phẩm chất thể hiện bản chất giai cấp công nhân, đó là gương mẫu về đạo đức. “Đảng ta là đạo đức, là văn minh”, cho nên “... vô luận trong hoàn cảnh nào, người đảng viên cũng phải đặt lợi ích của Đảng lên trên hết. Nếu khi lợi ích của Đảng và lợi ích của cá nhân mâu thuẫn với nhau, thì lợi ích cá nhân phải tuyệt đối phục tùng lợi ích của Đảng”⁽⁶⁾. 

Đảng tiên phong về lý luận, theo C. Mác và Ph. Ăng-ghen thể hiện ở phương diện: “về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô sản ở chỗ là họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của phong trào vô sản”⁽⁷⁾. Tính chất trí tuệ, bản lĩnh kiên định trong khi đảng cộng sản lãnh đạo cách mạng bắt nguồn từ phẩm chất lý luận này. Tiên phong về lý luận cũng là điều kiện cần để một đảng lãnh đạo giai cấp và dân tộc, bởi theo V.I. Lê-nin: “chỉ đảng nào được một lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiền phong”⁽⁸⁾. Lý luận đó, theo Ph. Ăng-ghen, là “chủ nghĩa xã hội khoa học, sự thể hiện về mặt lý luận của phong trào vô sản”⁽⁹⁾.

Tiên phong về lý luận, trung thành và vận dụng sáng tạo lý luận Mác - Lê-nin được Chủ tịch Hồ Chí Minh coi là yếu tố hàng đầu để Đảng vững mạnh và thống nhất về chính trị, tư tưởng: “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy...; chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”⁽¹⁰⁾. Mặt khác, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, phát triển lý luận phù hợp với thực tiễn cũng là một yêu cầu khách quan với sự lãnh đạo của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Lý luận không phải là một cái gì cứng nhắc, nó đầy tính chất sáng tạo; lý luận luôn luôn cần được bổ sung bằng những kết luận mới rút ra từ trong thực tiễn sinh động. Theo đó, cách hiểu, cách thực hiện bản chất giai cấp công nhân của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng cần “đứng vững trên mảnh đất hiện thực” Việt Nam; với tinh thần nổi bật là, “Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời cũng là đội tiên phong của dân tộc”; lợi ích của quốc gia - dân tộc là mối quan tâm hàng đầu của Đảng.

Một nhận định của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giai cấp công nhân Việt Nam, và có thể xem đây là sự khái quát lý luận về bản chất giai cấp công nhân của Đảng, là giai cấp “dũng cảm nhất, cách mạng nhất, luôn luôn gan góc đương đầu với bọn đế quốc thực dân. Với lý luận cách mạng tiên phong và kinh nghiệm của phong trào vô sản quốc tế, giai cấp công nhân ta đã tỏ ra là người lãnh đạo xứng đáng nhất và đáng tin cậy nhất của nhân dân Việt Nam”⁽¹¹⁾.

Những yêu cầu mới từ bối cảnh hiện nay

Giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng là một vấn đề rất lớn, liên quan đến năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền, sức chiến đấu của Đảng. Đây cũng là cốt lõi lý luận của vấn đề “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh” - một trong những chủ đề được nêu hàng đầu trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII tại Đại hội XIII của Đảng. Bối cảnh hiện nay đang đặt ra mấy yêu cầu cụ thể như sau:

Thứ nhất, với tư cách là người lãnh đạo quá trình “đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới”, Đảng cần giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của mình, trước tiên là phải kiên định mục tiêu chủ nghĩa xã hội, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa cho quá trình phát triển của đất nước; tiếp đến là trực tiếp giải quyết các quan hệ giữa tuân theo các quy luật thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa; giữa tăng trưởng kinh tế kết hợp với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường. Nhìn chung, tính chất xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển của đất nước tùy thuộc trước hết vào vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý - “quản trị phát triển bền vững” của Nhà nước. Tất cả những trọng trách này đều liên quan đến việc giữ vững và thể hiện ra một cách thường trực và căn cốt bản chất giai cấp công nhân của Đảng khi giải quyết các quan hệ trên.   

Thứ hai, với tư cách là đảng cầm quyền, trong mối quan hệ với giai cấp công nhân và nhân dân, Đảng phải tiếp tục giải quyết hài hòa quan hệ giữa các giai tầng trong một xã hội đa dạng về lợi ích. Ở chặng đầu của thời kỳ đổi mới, nhận thức mang tính định hướng là: “Lợi ích giai cấp công nhân thống nhất với lợi ích của toàn dân tộc trong mục tiêu chung là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”⁽¹²⁾. 

Hiện nay, để bảo đảm lợi ích và hài hòa lợi ích của các giai tầng trong bối cảnh đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, Đảng và Nhà nước tiếp tục xác định việc thúc đẩy và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động là trọng tâm, trọng điểm. Theo đó, khi hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nên coi việc hoàn thiện toàn diện, đồng bộ thể chế để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng và vị thế của người lao động là một hướng ưu tiên. Có như vậy, mới “Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”⁽¹³⁾. Từ đó, Đảng khơi dậy được sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc mà không xa rời lập trường của giai cấp công nhân. 

Thứ ba, với tư cách là đội tiên phong của giai cấp và của dân tộc, bối cảnh hiện nay đặt ra yêu cầu mới trong xây dựng và chỉnh đốn Đảng, cả về năng lực hoạt động thực tiễn, cũng như năng lực tư duy lý luận. Để Đảng đảm nhận vai trò tiên phong trong hoạt động thực tiễn, cần tăng cường bản chất giai cấp công nhân và bản lĩnh chính trị của Đảng. Điều đó giúp Đảng nâng cao năng lực lãnh đạo trong sự nghiệp cách mạng; đồng thời, làm cho mỗi tổ chức đảng và cá nhân người đảng viên trở thành một tấm gương đạo đức có sức cổ vũ toàn xã hội. Yêu cầu cụ thể là: “Kiên định và không ngừng vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh... Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội... Kiên định đường lối đổi mới..., kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng”; phương hướng chung là: “Trong những năm tới phải đặc biệt coi trọng và đẩy mạnh hơn nữa xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ”⁽¹⁴⁾.

Về vai trò tiên phong lý luận, việc giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng cần được nhìn nhận như một biện pháp để bảo vệ và xây dựng Đảng từ bên trong, từ “cội rễ”, từ sâu xa... Theo đó, đẩy mạnh việc nghiên cứu lý luận về giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết. Cần chú trọng nghiên cứu các vấn đề có liên quan trực tiếp, chẳng hạn như: Lập trường giai cấp công nhân trong quá trình hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển bền vững, quản lý phát triển xã hội hiệu quả; bản chất giai cấp công nhân đối với quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, vì nhân dân; lối sống của giai cấp công nhân và xây dựng con người Việt Nam hiện nay...        

Để tiếp tục giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng

Văn kiện Đại hội VIII của Đảng đã dành riêng một chuyên mục về việc giữ vững và tăng cường bản chất giai cấp công nhân của Đảng, trong đó khẳng định: “Đây là nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với Đảng ta. Trong điều kiện hiện nay, giữ vững và tăng cường bản chất giai cấp công nhân của Đảng là phải:

- Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Trong bất kỳ tình huống khó khăn nào cũng không dao động, xa rời mục tiêu đó.

- Kiên định và vận dụng sáng tạo, góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, xuất phát đầy đủ từ thực tiễn Việt Nam, trên cơ sở đó xây dựng đường lối, chủ trương và các chính sách đúng đắn.

- Giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ, thực hiện tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thường xuyên tự phê bình và phê bình, giữ gìn sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng.

- Thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng lập trường, quan điểm, ý thức tổ chức của giai cấp công nhân; xây dựng đội ngũ cán bộ và đảng viên theo quan điểm của giai cấp công nhân.

- Củng cố mối quan hệ gắn bó mật thiết với nhân dân, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân. Chăm lo đời sống, thực sự phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

- Trung thành với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại”⁽¹⁵⁾.

Đó là những định hướng đúng đắn và cần thiết cho việc giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng. Trong bối cảnh hiện nay, bên cạnh việc tiếp tục thực hiện những nội dung đó, cần chú trọng hơn một số vấn đề sau:

Thứ nhất, tiếp tục đổi mới phương thức phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng, để thực sự xứng đáng là người đại diện cho lợi ích, lý tưởng của giai cấp công nhân và lợi ích của quốc gia - dân tộc. Bản chất, lý tưởng, lối sống của giai cấp công nhân cần được lan tỏa rộng rãi, không chỉ trong lĩnh vực chính trị mà còn cần được thể hiện ở các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội..., như những yếu tố cơ bản để thể hiện rõ định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển hiện nay.  

Thứ hai, tác phong lãnh đạo gắn bó với giai cấp công nhân và nhân dân cũng cần được tăng cường, phát huy. Những biểu hiện quan liêu, hành chính mệnh lệnh hoặc biểu hiện chủ quan, duy ý chí khi ra quyết định..., đều xa lạ với bản chất và tác phong của một đảng của giai cấp công nhân. Cùng với đó, lập trường về lợi ích của quốc gia - dân tộc là trên hết, trước hết cũng cần được thấm nhuần sâu sắc trong đội ngũ cán bộ, đảng viên của hệ thống chính trị nói chung, trong các cơ quan đảng và cơ quan nhà nước nói riêng.    

Thứ ba, hiện nay “một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị”⁽¹⁶⁾. Những biểu hiện suy thoái đó cần được Đảng xử lý nghiêm khắc cả về kỷ luật của Đảng cũng như bằng pháp luật và phê phán rộng rãi trong xã hội.

Trong đó, một biểu hiện và cũng có thể xem là một nguyên nhân của sự suy thoái đã gây ảnh hưởng xấu đến bản chất giai cấp công nhân và uy tín chính trị của Đảng là: “Nhận thức sai lệch về ý nghĩa, tầm quan trọng của lý luận và học tập lý luận chính trị; lười học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”⁽¹⁷⁾. Vì thế, cần nâng cao một cách thực chất việc giáo dục chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên; coi thái độ và kết quả học tập những nội dung trên như là căn cứ quan trọng để đánh giá, xếp loại và bổ nhiệm cán bộ, đảng viên.

Nhìn chung, việc giữ vững và phát huy bản chất giai cấp công nhân của Đảng và đối với mỗi đảng viên cần được nhìn nhận như một biện pháp để xây dựng Đảng từ bên trong và là cách để bảo vệ Đảng từ gốc, từ xa. Đó cũng là một biện pháp rất cơ bản để tăng cường năng lực lãnh đạo, cầm quyền, sức chiến đấu của Đảng, để hoàn thành sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và thực hiện thành công mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.

--------------

(1), (2) C. Mác và Ph. Ăng-ghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. 4, tr. 614, 644
(3) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t. 33, tr. 33
(4) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 41, tr. 41, 93
(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 11, tr. 113
(6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 607
(7) C. Mác và Ph. Ăng-ghen: Toàn tập, Sđd, t. 4, tr. 615
(8) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 6, tr. 32
(9) C. Mác và Ph. Ăng-ghen: Toàn tập, Sđd, t. 20, t. 393
(10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 2, tr. 289
(11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 407
(12) Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016,  t. 60, tr. 131
(13) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021,
t. I, tr. 116
(14) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t. I, tr. 180
(15) Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2015,  t. 55, tr. 415 - 416
(16) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2012, tr. 22
(17) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 28