Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” được triển khai thực hiện đã hơn 4 năm và đạt một số kết quả bước đầu quan trọng, tạo chuyển biến tích cực trong hệ thống chính trị, góp phần cảnh tỉnh, cảnh báo, răn đe, từng bước ngăn chặn và đẩy lùi tiêu cực, suy thoái trong cán bộ, đảng viên. Nhóm giải pháp về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng được thực hiện trong hơn 4 năm qua cũng đã góp phần tích cực vào việc giáo dục, rèn luyện, giữ gìn phẩm chất, đạo đức và ngăn chặn tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

Tuy nhiên, việc thực hiện các giải pháp về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống còn những hạn chế, như còn mang tính hình thức, chưa đủ sức động viên và thường xuyên nâng cao ý chí cách mạng của cán bộ, đảng viên; một số nơi có tình trạng việc làm đúng, gương người tốt, việc tốt chưa được đề cao, bảo vệ, những sai sót, vi phạm chưa bị xử lý nghiêm minh; đấu tranh ngăn chặn những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong Đảng và phản bác những luận điệu sai trái chưa chủ động, tính thuyết phục, hiệu quả hạn chế...

Để tiếp tục triển khai có hiệu quả việc thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác xây dựng Đảng theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI về xây dựng Đảng và Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên, theo chúng tôi, cần đổi mới phương thức thực hiện nhóm giải pháp về công tác tư tưởng theo hướng sau:

Thứ nhất, xây dựng hệ tiêu chí đánh giá mức độ biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, làm căn cứ cho việc nhận thức và đánh giá thực trạng suy thoái, làm cơ sở trong giáo dục, tự phê bình và phê bình.

Hiện nay nhận thức trong Đảng và trong xã hội về tiêu chí đánh giá mức độ biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên còn chưa có sự thống nhất. Một số ý kiến cho rằng, cần đánh giá mức độ suy thoái này từ những biểu hiện thấp nhất đến những biểu hiện cao nhất của nó. Đánh giá sự suy thoái trong cán bộ, đảng viên cần bắt đầu từ những tiêu chí, như sự nhận thức giản đơn, phiến diện về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách và những vấn đề có tính nguyên tắc trong hoạt động của Đảng. Bởi vì, nếu không ngăn chặn sự suy thoái ngay từ mức độ này mà cứ để nó phát triển tới mức độ cao hơn, như dao động về mục tiêu, phai nhạt về lý tưởng, mơ hồ về bản chất giai cấp của Đảng, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, địa vị, lợi ích nhóm, cửa quyền, hách dịch, ức hiếp nhân dân, tán phát tài liệu có nội dung sai trái chống đối Đảng, Nhà nước... thì chẳng khác người đã mắc bệnh trầm trọng ở giai đoạn cuối, rất khó chữa trị.

Một số ý kiến khác cho rằng, hiện nay đánh giá sự suy thoái nên bỏ qua vấn đề nhận thức về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, về hệ tư tưởng, chỉ nên đặt vấn đề đánh giá suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở các biểu hiện, như tham nhũng, lợi ích nhóm, cửa quyền, hách dịch, ức hiếp nhân dân,... rằng chỉ những cán bộ, đảng viên suy thoái ở mức độ cao mới là đối tượng cần chống, cần đấu tranh. Từ lô-gíc đó, họ lập luận rằng trong việc khắc phục sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên hiện nay cần lấy việc ngăn chặn, “chống” những biểu hiện cao của sự suy thoái, như tham nhũng, lợi ích nhóm, ức hiếp nhân dân,... làm chính mà coi nhẹ việc giáo dục xây dựng tư tưởng xã hội chủ nghĩa, đạo đức, lối sống cách mạng, coi thường những biểu hiện đầu tiên, manh nha của sự suy thoái này.

Phương pháp nhận thức của phần đông cán bộ, đảng viên cũng còn mang tính siêu hình, thiếu biện chứng trong nhận diện các mức độ biểu hiện, phạm vi, quy mô suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Không ít người thường phân cán bộ, đảng viên ra nhóm suy thoái và nhóm không bị suy thoái; và tự xếp mình vào nhóm thứ hai. Số cán bộ, đảng viên này thường không nhận thấy rằng, mỗi con người, mỗi cán bộ, đảng viên đều có thể bị suy thoái từng phần, từng mức độ khác nhau, từ thấp lên cao, trong tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống khi đối chiếu với những biểu hiện suy thoái mà Đảng ta chỉ ra nếu không kịp thời khắc phục, sửa chữa.

Do hạn chế về phương pháp nhận thức nên chúng ta đã “chưa chỉ rõ được tình hình cụ thể của sự suy thoái; chưa nhận thức đúng mức khuyết điểm và trách nhiệm cá nhân trong những khuyết điểm chung của tập thể” và “một số nơi nhận thấy có các biểu hiện tiêu cực như: chạy chức, chạy quyền, chạy tội, chạy bằng cấp, cục bộ, lợi ích nhóm,... nhưng chưa làm rõ được thực chất và mức độ nghiêm trọng của tình hình, chưa chỉ ra được địa chỉ cụ thể và trách nhiệm của cá nhân”(1).

Công tác tư tưởng của Đảng cần góp phần đắc lực chỉ ra các mức độ, các tiêu chí đánh giá biểu hiện của sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên và trong các tổ chức đảng hiện nay. Các tiêu chí đó cần được sắp xếp hệ thống, theo thứ tự từ thấp lên cao, từ nhận thức, thái độ đến hành vi. Sử dụng hệ thống tiêu chí như vậy trong nhận thức về mức độ suy thoái và trong giáo dục tư tưởng, trong tự phê bình và phê bình sẽ góp phần “nhận thức đúng khuyết điểm và trách nhiệm cá nhân trong những khuyết điểm chung của tập thể”, “làm rõ thực chất và mức độ nghiêm trọng của tình hình”, “chỉ ra được địa chỉ cụ thể” của tình trạng suy thoái.

Thứ hai, đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục chính trị - tư tưởng tạo sự thống nhất trong Đảng về nhận thức, ý chí và hành động.

Để tăng cường hơn nữa sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng về ý chí và hành động cần đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục chính trị - tư tưởng cho cán bộ, đảng viên. Đây được xem là một trong những giải pháp hữu hiệu để tích cực, chủ động ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên ở nước ta hiện nay. Để thực hiện giải pháp này có hiệu quả vấn đề quan trọng nhất là đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đưa vào nền nếp việc bồi dưỡng nâng cao trình độ lý luận chính trị, cập nhật kiến thức lý luận chính trị mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo cấp Trung ương.

Song song với đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục về chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh cần đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả việc triển khai học tập, quán triệt nghị quyết của Đảng. Nội dung đổi mới này cần được thực hiện theo hướng tăng cường đối thoại giữa báo cáo viên và cán bộ, đảng viên; tăng cường và nâng cao chất lượng trao đổi, thảo luận giữa cán bộ, đảng viên tại chi bộ, đảng bộ, cơ quan, đơn vị - một khâu quan trọng trong học tập nghị quyết của Đảng mà nhiều năm nay chúng ta thực hiện chưa tốt. Trong trao đổi, thảo luận cần định hướng việc học tập, quán triệt nội dung nghị quyết vào củng cố tư tưởng, khắc phục khuyết điểm, yếu kém và vận dụng đưa nghị quyết vào cuộc sống. Thường xuyên quan tâm công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, quán triệt nghị quyết và kết quả vận dụng nghị quyết vào thực tiễn công tác của mỗi cán bộ, đảng viên, mỗi tổ chức đảng.

Thứ ba, đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận làm rõ hơn mô hình, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và những vấn đề thực tiễn đặt ra.

Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên hiện nay có nguyên nhân từ sự hạn chế về nhận thức, mà trước hết là nhận thức lý luận về mô hình và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH) ở nước ta. Vì sự hạn chế này nên trước không ít vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra hoặc trước những tư tưởng, quan điểm sai trái, những cán bộ đảng viên này không đủ năng lực phân tích, luận giải, đấu tranh, từ đó đi đến hoang mang, dao động, giảm sút niềm tin vào lý tưởng, mục tiêu xã hội chủ nghĩa (XHCN) mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn. Một trong những nguyên nhân của sự hạn chế này là do công tác tư tưởng vẫn còn những hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đang đặt ra. Điều đó đặt công tác tư tưởng của Đảng trước những yêu cầu mới hết sức cần thiết, đó là phải đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận để làm rõ hơn mô hình, con đường đi lên CNXH và giải đáp kịp thời những vấn đề thực tiễn đặt ra trong quá trình đổi mới và hội nhập của nước ta.

Tăng cường tổng kết thực tiễn, bao gồm thực tiễn Việt Nam và thực tiễn thế giới, để rút ra những kết luận khoa học nhằm bổ sung, phát triển lý luận về CNXH và con đường đi lên CNXH ở nước ta chính là tạo tiền đề, điều kiện cho việc giáo dục, trang bị tri thức khoa học cần thiết nâng cao nhận thức và trình độ tư duy lý luận, tư duy chính trị cho cán bộ, đảng viên. Từ đó ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, tăng cường khả năng “miễn dịch” cho cán bộ, đảng viên trước tác động của những tư tưởng, quan điểm sai trái.

Thứ tư, kết hợp giáo dục chính trị - tư tưởng, đạo đức, lối sống với việc quản lý cán bộ, đảng viên ở nơi làm việc và nơi cư trú.

Tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên hiện nay không chỉ có nguyên nhân từ sự hạn chế về nhận thức, thiếu ý thức, ý chí tu dưỡng, rèn luyện của bản thân bộ phận cán bộ, đảng viên này mà còn có nguyên nhân rất quan trọng là thiếu sự quản lý chặt chẽ của các tổ chức đảng đối với cán bộ, đảng viên. Để khắc phục tình trạng này đòi hỏi, một mặt tăng cường công tác giáo dục chính trị - tư tưởng, giáo dục đạo đức, lối sống; mặt khác, đổi mới công tác quản lý cán bộ, đảng viên ngay từ mỗi tổ chức cơ sở đảng. Sự kết hợp có hiệu quả giữa giáo dục chính trị - tư tưởng và giáo dục đạo đức, lối sống với việc quản lý cán bộ, đảng viên, bảo đảm sự giám sát chặt chẽ của tổ chức đảng và của nhân dân đối với cán bộ, đảng viên ở nơi làm việc và nơi cư trú được xem là một giải pháp hữu hiệu để ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên hiện nay.

Cần coi trọng việc điều tra thăm dò dư luận xã hội về uy tín của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ chốt, đặc biệt là cấp Trung ương. Có nhiều ý kiến cho rằng cần thành lập một cơ quan chuyên trách điều tra dư luận xã hội, thăm dò ý kiến nhân dân về năng lực, phẩm chất và uy tín của cán bộ lãnh đạo, quản lý để làm căn cứ cho việc đánh giá cán bộ - một vấn đề khó khăn, nhạy cảm trong quy trình công tác cán bộ hiện nay.

Thứ năm, kết hợp giáo dục, thuyết phục với tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và với xử lý nghiêm những vi phạm nguyên tắc của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Phát huy vai trò của công tác kiểm tra, giám sát trong việc ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên hiện nay, cần kết hợp công tác này với công tác giáo dục tư tưởng, giáo dục nhận thức về vai trò của công tác kiểm tra, giám sát, đồng thời tập trung tiến hành các nội dung sau: Nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội, cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân về vai trò của công tác kiểm tra, giám sát. Công tác kiểm tra, giám sát cần tập trung làm rõ những biểu hiện và mức độ của tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên. Coi trọng và mở rộng dân chủ, dựa vào nhân dân, phát huy vai trò và quyền làm chủ, quyền kiểm tra, giám sát của nhân dân đối với cán bộ, đảng viên, phát huy vai trò của báo chí và dư luận xã hội trong kiểm tra, giám sát. Phối hợp chặt chẽ công tác tư tưởng với công tác kiểm tra, giám sát thông qua việc phát huy vai trò của công tác tư tưởng trong việc phát hiện và giải quyết các vấn đề tư tưởng phát sinh trong quá trình kiểm tra, giám sát đảng viên và các tổ chức đảng có dấu hiệu vi phạm.

Thứ sáu, đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo tinh thần Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị.

Hiện nay, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang quyết tâm thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15-5-2016, của Bộ Chính trị, Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Đây là việc làm có ý nghĩa chính trị to lớn, tác động và ảnh hưởng tới vai trò, uy tín chính trị của Đảng, tới tư tưởng, niềm tin, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhân dân. Để đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW, cần thực hiện các giải pháp cụ thể sau đây:

Một là, đưa việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trở thành công việc thường xuyên của mỗi tổ chức, mỗi cán bộ, đảng viên, trở thành nội dung sinh hoạt thường xuyên của chi bộ, gắn với các phong trào thi đua yêu nước, với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị.

Để việc học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác trở thành công việc thường xuyên, hằng ngày và gần gũi, gắn bó với công tác, cuộc sống của mỗi người cần nghiên cứu sâu sắc những nội dung chủ yếu về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Làm rõ các tiêu chí, chuẩn mực của tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh và vận dụng chúng để đề ra những chuẩn mực đạo đức mà hằng ngày cán bộ, đảng viên trong mỗi cơ quan, mỗi tổ chức cần học tập, tu dưỡng, rèn luyện, làm theo.

Hai là, kết hợp chặt chẽ việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW với thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI về xây dựng Đảng và Nghị quyết Đại hội XII của Đảng.

Thực tế đã cho thấy, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng từ một nguy cơ đã trở thành hiện thực và nếu không khắc phục kịp thời sẽ đe dọa sự tồn vong của Đảng, của chế độ. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI về xây dựng Đảng đã xác định: Đấu tranh khắc phục suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, phòng ngừa nguy cơ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của cán bộ, đảng viên là một trong ba vấn đề trọng tâm, cấp bách nhất của công tác xây dựng Đảng hiện nay. Học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không chỉ đạt tới mục đích góp phần đẩy lùi suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và các tiêu cực xã hội khác, xây dựng tư tưởng, đạo đức mới, lối sống cách mạng cho cán bộ, đảng viên mà còn góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên trong sạch, xây dựng các tổ chức đảng và hệ thống chính trị vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong thời kỳ mới.

Ba là, kết hợp xây và chống trong giáo dục tư tưởng, đạo đức, kết hợp giáo dục với kiểm tra, đôn đốc thực hiện học tập và làm theo Bác, đề cao trách nhiệm nêu gương, tự giác của người đứng đầu, của đội ngũ cán bộ chủ chốt.

Công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế của nước ta hiện nay đang tác động mạnh mẽ vào đời sống văn hóa, đạo đức của xã hội; trong đó có tình trạng đan xen nhiều giá trị đạo đức khác nhau, giữa cũ và mới, tiến bộ và lạc hậu, giữa bên trong và bên ngoài. Kết hợp biện chứng xây và chống, chống và xây, trong xây có chống, trong chống có xây sẽ góp phần quan trọng để xây dựng đạo đức trong Đảng, góp phần ngăn chặn và đẩy lùi suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên. Trong khi kết hợp chặt chẽ xây và chống phải lấy việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống mới làm mục đích. Đặc biệt coi trọng nêu gương người tốt, việc tốt, lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực.

Nêu gương là một nguyên tắc thực hành đạo đức trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Thực tế quá trình thực hiện Chỉ thị số 03-CT/TW cho thấy ở nơi nào cấp ủy ban hành những quy định cụ thể về nêu gương và chỉ đạo thực hiện chi tiết, có kiểm tra, giám sát cụ thể, thì ở nơi đó việc học tập và làm theo Bác mang lại kết quả tốt. Để khắc phục tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng và xã hội hiện nay, vai trò nêu gương, tự giác học trước, làm theo trước của người đứng đầu, của đội ngũ cán bộ chủ chốt càng trở nên quan trọng, thiết thực hơn bao giờ hết./.

-------------------------------------------

(1) Ban Tuyên giáo Trung ương: Tài liệu nghiên cứu các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng (Dùng cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 150 - 151