Thành phố Hồ Chí Minh phấn đấu trở thành trung tâm giáo dục và đào tạo chất lượng cao trong kỷ nguyên phát triển mới

Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu

Đối với mỗi quốc gia, sự phát triển bền vững không chỉ phụ thuộc vào trình độ phát triển của nền kinh tế, mà đòi hỏi phải có nguồn nhân lực dồi dào được đào tạo bài bản, có trình độ chuyên môn cao. Ngành giáo dục và đào tạo có vai trò đặc biệt quan trọng, là nhân tố quyết định sự vận động, phát triển của xã hội, được các quốc gia trên thế giới đặt ở vị trí ưu tiên hàng đầu. Giáo dục và đào tạo không chỉ xây dựng một đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhà khoa học có tri thức, trình độ chuyên môn giỏi; mà còn rèn dũa nên những con người có tinh thần, ý thức, phẩm chất đạo đức và thể chất tốt để phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh cho mỗi quốc gia, dân tộc. Do vậy, việc đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển bền vững.

Ở nước ta, trong suốt tiến trình cách mạng, Đảng và Nhà nước luôn khẳng định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, có vai trò đột phá chiến lược. Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng ta khẳng định: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước… Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội…, phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập, tạo cơ hội và điều kiện cho mọi công dân được học tập suốt đời”⁽²⁾.

Để đất nước hội nhập toàn diện, sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới trong bối cảnh sự tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0), Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4-11-2013, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI, “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” (Nghị quyết số 29-NQ/TW) khẳng định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội”. Sau hơn 10 năm triển khai thực hiện, trong Kết luận số 91-KL/TW, ngày 12-8-2024, của Bộ Chính trị, về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW, đã chỉ đạo: “đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới, thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, đưa giáo dục và đào tạo Việt Nam đạt trình độ tiên tiến của khu vực Châu Á vào năm 2030 và đạt trình độ tiên tiến của thế giới vào năm 2045”. Nghị quyết số 71-NQ/TW, ngày 22-8-2025, của Bộ Chính trị, “về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo” là một trong những nghị quyết chiến lược định hướng phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới tiếp tục khẳng định quan điểm, giáo dục và đào tạo là quyết sách hàng đầu, quyết định tương lai của dân tộc.

Những thành tựu bước đầu - động lực để ngành giáo dục và đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh phát triển

Thành phố Hồ Chí Minh có vị trí địa chính trị quan trọng, là đầu mối giao lưu, hội nhập kinh tế quốc tế của cả nước. Để phát huy thế mạnh, xuyên suốt quá trình xây dựng và phát triển, Thành phố luôn chủ động, vận dụng sáng tạo quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhất là chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước gắn với các nghị quyết của Bộ Chính trị dành riêng cho Thành phố qua từng giai đoạn nhằm thực hiện tốt những mục tiêu, nhiệm vụ trọng tâm đã đề ra. Dù chỉ chiếm khoảng 0,63% diện tích, gần 9% dân số của cả nước, nhưng TP.HCM (địa danh cũ) luôn giữ được mức tăng trưởng hợp lý, quy mô ngày càng mở rộng, đi vào chiều sâu; thể hiện vai trò “đầu tàu”, dẫn dắt của một trung tâm lớn đối với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. Trong thành quả chung đó, có một phần đóng góp quan trọng của ngành giáo dục và đạo tạo.

Nhìn lại quá trình phát triển, khi bước vào giai đoạn cùng cả nước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người. Chúng ta phải đào tạo ra những công dân tốt và cán bộ tốt cho nước nhà”⁽³⁾ và “Kiến thiết cần có nhân tài”⁽⁴⁾. Nhận thức sâu sắc di huấn của Người, TP.HCM đã cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để đầu tư thích đáng cho ngành giáo dục và đào tạo, đẩy mạnh khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập; thực hiện nhiều dự án, chương trình nhằm thúc đẩy sự hợp tác, chia sẻ kiến thức giữa trường học, doanh nghiệp, các tổ chức và cộng đồng. Do đó, Thành phố trở thành nơi hội tụ của nhiều cơ sở giáo dục từ bậc phổ thông đến đại học và sau đại học đứng hàng đầu cả nước.

Trong bối cảnh đất nước ta hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, cùng với sự tác động mạnh mẽ của CMCN 4.0, TP.HCM đẩy mạnh phát triển giáo dục và đào tạo tiên tiến, hiện đại theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW, sau hơn 10 năm triển khai thực hiện đã đạt được nhiều thành quả đáng ghi nhận, đó là: 1- Các cấp ủy đảng, chính quyền, cộng đồng xã hội trên địa bàn Thành phố nhận thức ngày càng sâu sắc về vai trò, tầm quan trọng, sự cần thiết cũng như thể hiện rõ trách nhiệm trong việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo xu thế của thời đại; 2- Tăng cường đổi mới giáo dục và đào tạo theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất của người học, tạo chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng; 3- Đầu tư đồng bộ hệ thống giáo dục theo hướng giáo dục thông minh, giáo dục mở phục vụ cho xã hội học tập suốt đời; 4- Chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục và đào tạo không ngừng được nâng cao, bảo đảm trình độ đạt chuẩn, tỷ lệ trên chuẩn các bậc học khá cao⁽⁵⁾; 5- Phát triển ngành giáo dục và đào tạo tiên tiến, hiện đại, tiệm cận với trình độ của khu vực và thế giới.

Tính đến đầu năm 2024, Thành phố Hồ Chí Minh có mạng lưới với 51 cơ sở giáo dục đại học và Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (gồm 6 trường đại học thành viên trú đóng trên địa bàn Thành phố)⁽⁶⁾, 376 cơ sở giáo dục nghề nghiệp⁽⁷⁾; 57 cơ sở giáo dục đang thực hiện đề án trường tiên tiến hội nhập quốc tế. Trong đó, các trường đại học danh tiếng, như Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ là nơi đào tạo nhân lực chất lượng cao, mà còn là trung tâm nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển của khoa học - công nghệ và CMCN 4.0 theo chuẩn quốc tế, thu hút sinh viên quốc tế đến học tập, nghiên cứu, góp phần nâng cao vị thế của giáo dục và đào tạo Việt Nam trên trường quốc tế. Thành phố còn tạo điều kiện thuận lợi và thu hút nhiều trường đại học quốc tế danh tiếng (như Đại học RMIT và Đại học Sydney của Australia) đặt chi nhánh, hợp tác đào tạo. Ngoài ra, Thành phố còn có mạng lưới cơ sở giáo dục thường xuyên đa dạng, với 5 trung tâm giáo dục thường xuyên, 22 trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên, 4 trường có phân hiệu giáo dục thường xuyên, 1.112 trung tâm ngoại ngữ, tin học (144 cơ sở giáo dục có vốn đầu tư nước ngoài), 36 trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập và trường chuyên biệt. Các cơ sở giáo dục và đào tạo về văn hóa, nghệ thuật rất đa dạng, có nhiều đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng, phát triển nguồn nhân lực văn hóa cho cả nước. Thành phố là nơi đầu tiên trong cả nước triển khai chương trình giáo dục STEM trên diện rộng và đến năm 2023 đã triển khai chương trình “Trường học số” nhằm áp dụng công nghệ tiên tiến vào giảng dạy, quản lý; hệ thống trường mầm non công lập, tư thục được mở rộng đáp ứng nhu cầu học tập sớm cho trẻ em từ 3 đến 6 tuổi. Hiện nay, cơ sở dữ liệu dùng chung ngành giáo dục và đào tạo đã kết nối, liên thông dữ liệu với cơ sở dữ liệu dùng chung của Thành phố với Bộ Giáo dục và Đào tạo, bảo đảm đúng các yêu cầu kỹ thuật và chuẩn kết nối.

Dấu ấn nổi bật mang tính tạo đà cho ngành giáo dục và đào tạo của thành phố mang tên Bác vươn lên một cách mạnh mẽ, đó là, ngày 14-2-2024, Thành phố Hồ Chí Minh trở thành thành viên Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu của Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO). Sự kiện này đã khẳng định vai trò của TP.HCM nói chung, ngành giáo dục và đào tạo nói riêng trên bản đồ thế giới; là sự ghi nhận nỗ lực không ngừng nghỉ của Thành phố trong việc thúc đẩy học tập suốt đời, tạo cơ hội cho mọi người dân đều được học tập, phát triển bền vững; tạo dựng môi trường giáo dục và đào tạo chất lượng cao cho cộng đồng. Thành quả đó, còn là minh chứng sự cam kết của TP.HCM trong việc hội nhập quốc tế, xây dựng một nền giáo dục và đào tạo tiên tiến, hiện đại, chất lượng cao, sớm trở thành trung tâm giáo dục và đào tạo hàng đầu của khu vực và châu Á.

Cần sớm tháo gỡ những “rào cản”

Bên cạnh những thành tựu đạt được của ngành giáo dục và đào tạo TP.HCM là rất đáng ghi nhận, đánh giá một cách khách quan cho thấy, sự phát triển ngành giáo dục và đào tạo của Thành phố vẫn còn hạn chế, đó là: 1- Công tác quy hoạch và quản lý mạng lưới trường lớp; cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chưa đáp ứng nhu cầu, nhất là tại một số địa bàn cơ sở, trang thiết bị dạy học hiện đại chưa được đầu tư đồng bộ, kịp thời; 2- Chỉ tiêu xây dựng trường chuẩn quốc gia còn thấp; tiến độ xây dựng trường lớp theo quy hoạch tuy đã được quan tâm nhưng chưa đáp ứng nhu cầu về chỗ học tăng hằng năm; sĩ số học sinh/lớp còn cao so với quy định, tỷ lệ học sinh được học 2 buổi/ngày chưa đạt chỉ tiêu; 3- Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên còn thiếu về số lượng, chưa đồng bộ về cơ cấu, chưa có định biên một số chức danh theo yêu cầu giáo dục toàn diện; một bộ phận chưa đáp ứng được yêu cầu về trình độ ngoại ngữ và tin học dẫn tới việc chưa theo kịp yêu cầu đổi mới trong giáo dục và hội nhập quốc tế; 4- Việc liên kết đào tạo nghề nghiệp giữa các trường chuyên nghiệp với hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo chuẩn quốc tế của các nước trong khu vực và thế giới đạt kết quả chưa cao do trình độ tiếng Anh chuyên ngành của giáo viên còn hạn chế; 5- Trong bối cảnh thực hiện sáp nhập tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và tỉnh Bình Dương vào TP.HCM, ngành giáo dục và đào tạo của TP.HCM sẽ có nhiều sự thay đổi đáng kể về địa bàn, công tác quản lý, ảnh hưởng nhất định đến công tác bố trí, sắp xếp nhân sự, tổ chức các hoạt động giáo dục và đào tạo.

Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế được xác định là do áp lực tăng dân số cơ học, mật độ dân số cao, số lượng học sinh hằng năm tăng nhanh dẫn đến số trường và phòng học chưa đủ bảo đảm 100% học sinh được học 2 buổi/ngày; chỉ tiêu về diện tích đất/học sinh không đủ định mức tối thiểu theo quy định. Nhiều trường có sĩ số học sinh các lớp cao, do đó, việc triển khai giáo dục toàn diện, giáo dục lấy học sinh làm trung tâm gặp khó khăn. Một số chính sách đối với ngành giáo dục và đào tạo còn bất cập chưa phù hợp với đặc điểm, tình hình giáo dục và đào tạo của Thành phố; hiện nay chưa có các chế độ, chính sách liên quan đến công tác đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ giáo viên khi tham gia nâng trình độ chuẩn.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp để TP.HCM sớm trở thành trung tâm giáo dục và đào tạo chất lượng cao của cả nước và khu vực châu Á

Từ ngày 1-7-2025, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và tỉnh Bình Dương sáp nhập vào TP.HCM. Do vậy, sau sáp nhập, TP.HCM sẽ có gần 80 trường đại học; hàng chục trường cao đẳng, cao đẳng nghề, trung cấp, trung cấp nghề; hơn 3.500 trường học các cấp từ mầm non tới phổ thông trung học, với khoảng 2,6 triệu học sinh và hơn 110.000 giáo viên… trở thành siêu thành phố về giáo dục và đào tạo của cả nước. Để đạt được mục tiêu đến năm 2045 trở thành trung tâm giáo dục - đào tạo chất lượng cao của cả nước và khu vực châu Á, TP.HCM cần quan tâm triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp:

Một là, tiếp tục thực hiện tốt việc cụ thể hóa tinh thần Kết luận số 91-KL/TW, ngày 12-8-2024, của Bộ Chính trị, về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW gắn với các nội dung trọng tâm Quyết định số 192/QĐ-UBND, ngày 16-1-2024, của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, về “Phê duyệt chiến lược phát triển giáo dục TPHCM từ nay đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045” để xây dựng hệ thống giáo dục mở, phục vụ học tập suốt đời, công bằng và bình đẳng, theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế. Đồng thời, thực hiện có hiệu quả các đề án: Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh - Trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao của cả nước và khu vực; Hội nhập quốc tế trong giáo dục và đào tạo tại Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030; sớm ban hành Đề án “Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh thành Trung tâm quốc tế về giáo dục và đào tạo thu hút sinh viên khu vực và thế giới”. Đây là cơ sở quan trọng để TP.HCM thực hiện tốt Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Hai là, thực hiện tốt công tác sắp xếp, kiện toàn bộ máy của ngành giáo dục và đào tạo của TP.HCM sau sáp nhập để sớm đi vào vận hành, hoạt động thông suốt. Việc sắp xếp, kiện toàn bộ máy của ngành giáo dục và đào tạo phải bảo đảm tính dân chủ, khoa học, tư duy đột phá, đổi mới, có sự kế thừa nhưng phải xét trong bối cảnh hiện nay và xu hướng phát triển mới của lĩnh vực giáo dục và đào tạo trên thế giới. Theo đó, chú trọng đổi mới quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; hoàn thiện cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của cơ quan quản lý giáo dục các cấp; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước về giáo dục, bảo đảm tính hệ thống, liên thông trong quản lý giáo dục giữa cấp trung ương với địa phương và các cơ sở giáo dục; xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ba là, xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục và đào tạo bảo đảm đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu; có tầm nhìn, tư duy phát triển; thực hiện tốt quy tắc ứng xử, mô phạm, đồng thời là tấm gương về giá trị đạo đức lối sống cho giáo viên, học sinh noi theo. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý bảo đảm đạt chuẩn về trình độ đào tạo, vững vàng về chuyên môn nghiệp vụ, năng động, sáng tạo, đặc biệt chú trọng nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức lối sống, nghề nghiệp của nhà giáo đáp ứng được yêu cầu của xã hội trong giai đoạn mới.

Bốn là, tập trung phát triển mạng lưới các cơ sở giáo dục đáp ứng nhu cầu học tập của người học. Theo đó, triển khai hệ thống giáo dục và đào tạo linh hoạt, đa dạng hóa các mô hình đào tạo, chương trình giáo dục, phương thức học tập, ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong giáo dục để phù hợp với mọi đối tượng người học; thúc đẩy học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập. Phát triển các cơ sở giáo dục đại học chất lượng cao theo chuẩn khu vực và thế giới; tập trung nguồn lực đầu tư cho các trường và các ngành khoa học cơ bản, trọng điểm và mũi nhọn, nhất là ngành sư phạm, sức khỏe và công nghệ để đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao, với số lượng và cơ cấu hợp lý.

Năm là, đẩy mạnh chuyển đổi số quá trình giáo dục và đào tạo từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất, tư duy sáng tạo của người học, với phương châm “Giáo dục vì con người và hạnh phúc của con người” nhằm giáo dục, đào tạo người học trở thành công dân yêu nước, tự hào dân tộc, có đạo đức, kỷ luật, ý thức trách nhiệm xã hội; có kỹ năng thực hành xã hội, kỹ năng làm việc, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, tư duy sáng tạo và hội nhập quốc tế. Qua đó, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao có trình độ, năng lực chuẩn quốc tế, góp phần phát triển TP.HCM thành trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho cả nước, khu vực ASEAN, tiến đến đào tạo công dân toàn cầu.

Sáu là, chủ động đẩy mạnh hợp tác với các nước có nền giáo dục chất lượng hàng đầu thế giới, trong đó, ưu tiên thực hiện các cam kết quốc tế, khu vực về mục tiêu phát triển giáo dục, chương trình, dự án và các chương trình học bổng hiệp định đối với các cấp học. Phát triển các trường phổ thông chất lượng cao, tiếp tục thúc đẩy các cơ sở giáo dục và đào tạo xây dựng chương trình tích hợp giữa chương trình Việt Nam và chương trình của các nước tiên tiến; liên kết giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh phổ thông; khuyến khích công nhận chứng chỉ, văn bằng liên thông với các chương trình đào tạo của các trường nước ngoài có uy tín hoặc được cấp có thẩm quyền công nhận để thu hút học sinh, sinh viên, nhà khoa học nước ngoài đến học tập, nghiên cứu và làm việc tại Thành phố./.

------------------------

(1) Xem: Quyết định số 192/QĐ-UBND, ngày 16-1-2024, của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, về “Phê duyệt chiến lược phát triển giáo dục TP.HCM từ nay đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045”
(2) Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 21
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 11, tr. 528
(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, sđd, t. 4, tr. 114
(5) Thời điểm đầu năm học 2024 - 2025, nếu chỉ tính các bậc học từ mầm non đến trung cấp thì TP. HCM có tổng cộng 90 cán bộ quản lý, giáo viên đạt trình độ tiến sĩ; 6.679 đạt trình độ thạc sĩ trong tổng số cán bộ, giáo viên toàn ngành là 80.612 người
(6) Trong đó, có 32 cơ sở giáo dục đại học thuộc bộ - ngành, 15 cơ sở giáo dục đại học tư thục và 3 cơ sở giáo dục đại học thuộc TP.HCM quản lý
(7) Trong đó, có 62 trường cao đẳng, 60 trường trung cấp, 22 trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên, 54 trung tâm giáo dục nghề nghiệp và 178 cơ sở hoạt động giáo dục nghề nghiệp