17:01, ngày 29-02-2024

TCCS - Kiểm toán Nhà nước (KTNN) - công cụ kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công đã trở thành thông lệ quốc tế và tại Việt Nam được hiến định trong Hiến pháp năm 2013. Đây là căn cứ quan trọng để KTNN thực hiện sứ mệnh của mình, tăng cường trách nhiệm giải trình của Chính phủ và cơ quan, đơn vị trong quản lý, sử dụng các nguồn lực công. Những năm qua, KTNN đã góp phần quan trọng trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng nguồn lực công của đất nước; cung cấp thông tin tin cậy cho Đảng, Nhà nước, góp phần vào việc hoàn thiện cơ chế quản lý cũng như sử dụng hiệu quả nguồn lực công nhằm thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công

Trên thế giới, KTNN đã có lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm và ngày càng được khẳng định như một bộ phận không thể thiếu của hệ thống quyền lực nhà nước hiện đại. Vấn đề cải cách chính sách quản lý nguồn lực công nhằm tối đa hiệu quả sử dụng, qua đó nâng cao hiệu quả nền kinh tế là yêu cầu đặt ra đối với quản trị quốc gia mà Việt Nam không là ngoại lệ. Việc thành lập, phát triển KTNN như một yêu cầu tất yếu, đáp ứng yêu cầu không ngừng nâng cao tính công khai, minh bạch, tăng cường kỷ luật, kỷ cương, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; tăng cường trách nhiệm giải trình của chủ thể quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Vai trò của KTNN trong kiểm tra, kiểm soát nguồn lực công thể hiện ở một số điểm sau đây:

Một là, KTNN thực hiện kiểm toán, cung cấp thông tin cho Quốc hội, cơ quan dân cử các cấp về thực trạng quản lý ngân sách nhà nước (NSNN), các quỹ tài chính công cũng như việc quản lý, sử dụng các nguồn lực, như đất đai, tài nguyên khoáng sản... từ đó, giúp các cơ quan dân cử quyết định phân bổ hợp lý, có chính sách quản lý chặt chẽ, hiệu quả nguồn lực công. Báo cáo kiểm toán là căn cứ quan trọng để Quốc hội và các cơ quan dân cử thực hiện nhiệm vụ giám sát và thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Đồng thời, KTNN đóng góp ý kiến để Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia, dự án quan trọng quốc gia.

Hai là, KTNN góp phần cùng Quốc hội, Chính phủ, cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức, cơ quan khác của Nhà nước hoàn thiện cơ chế quản lý nguồn lực công. Thông qua hoạt động kiểm toán, KTNN kịp thời phát hiện và chỉ ra những sai lệch trong cơ chế quản lý (mâu thuẫn, chồng chéo, sai sót...); chế độ, tiêu chuẩn, định mức không phù hợp hoặc còn thiếu đồng bộ, từ đó kiến nghị cơ quan chức năng sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ và có các giải pháp nhằm khắc phục “lỗ hổng” về cơ chế, chính sách, tránh thất thoát, lãng phí, siết chặt kỷ cương, kỷ luật tài chính để nguồn lực công được sử dụng đúng mục đích, nâng cao hiệu quả sử dụng.

Ba là, KTNN kiến nghị với cơ quan, đơn vị trực tiếp quản lý, sử dụng nguồn lực công, từ đó hướng việc quản lý, sử dụng đúng mục đích và hiệu quả. Qua kiểm toán, KTNN chỉ ra hạn chế, bất cập trong việc sử dụng nguồn lực công của cơ quan, đơn vị được kiểm toán, qua đó kiến nghị thu hồi những khoản chi sai chế độ, khắc phục yếu kém trong quản lý để bảo đảm nguồn lực công được sử dụng đúng quy định của pháp luật và phát huy hiệu quả; đồng thời, kiến nghị xử lý nghiêm trách nhiệm của tổ chức, cá nhân có liên quan. Với những sai phạm nghiêm trọng, có dấu hiệu vi phạm pháp luật, tham nhũng, tiêu cực, KTNN kịp thời chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật, qua đó răn đe các đơn vị khác trong quản lý nguồn lực công bảo đảm chặt chẽ, theo đúng quy định của pháp luật, phát huy hiệu quả.

Bốn là, hoạt động của KTNN góp phần đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, thất thoát công quỹ và tài sản quốc gia, xác lập trật tự kỷ cương trong quản lý kinh tế - tài chính, củng cố lòng tin của nhân dân đối với cấp ủy, chính quyền và cơ quan quản lý nhà nước. Hoạt động của KTNN góp phần quan trọng trong việc tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình của chủ thể quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, tạo lập môi trường tốt nhất để phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí. Báo cáo kiểm toán là căn cứ quan trọng để các cơ quan điều tra, kiểm tra, giám sát xem xét, sử dụng phục vụ công tác điều tra, giám sát, phục vụ tích cực cho các hoạt động về lập pháp, giám sát.

Kết quả quan trọng của KTNN trong thời gian qua không chỉ là số tiền hàng nghìn tỷ đồng tiết kiệm được cho NSNN, mà đã giúp cho cơ quan nhà nước có thêm công cụ kiểm soát tài chính công, tài sản công quan trọng và hình thành ý thức mới trong quản lý, sử dụng nguồn lực công một cách có trách nhiệm và hiệu quả. Qua hoạt động của KTNN cùng với các công cụ kiểm tra tài chính khác, từ các cơ quan, tổ chức nhà nước phải chấn chỉnh công tác quản lý tài chính, củng cố và tăng cường hệ thống kiểm soát nội bộ và công tác kiểm toán nội bộ. Thông qua kết quả kiểm toán, KTNN còn phát hiện hạn chế, bất cập  trong bản thân chế độ, chính sách của Nhà nước và kiến nghị sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện. Kết quả hoạt động KTNN khẳng định vị thế của KTNN trong bộ máy nhà nước, khẳng định sự cần thiết phải củng cố và phát triển KTNN như một công cụ kiểm tra, kiểm soát tài chính công không thể thiếu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Định hướng phát huy vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công

Để phát huy vai trò của mình theo quy định của Hiến pháp, pháp luật, nhằm thực hiện mục tiêu Chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước đến năm 2030, được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành tại Nghị quyết số 999/2020/UBTVQH14, ngày 16-9-2020, nhằm phát triển KTNN là công cụ trọng yếu, hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công; nâng cao trách nhiệm giải trình và bảo đảm tính công khai, minh bạch của các cơ quan sử dụng NSNN, phục vụ hiệu quả hoạt động của các cơ quan trong thực hiện quyền lực nhà nước; hỗ trợ hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân địa phương trong quản lý, điều hành, giám sát và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương; nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động kiểm toán thông qua ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh hợp tác quốc tế, bảo đảm hoạt động công khai, minh bạch, chuyên nghiệp, chính quy và từng bước hiện đại, xứng đáng là cơ quan kiểm toán tài chính công, tài sản công có trách nhiệm và uy tín, đáp ứng được yêu cầu của Đảng, Nhà nước và nhân dân; góp phần quan trọng nâng cao năng lực quản lý, quản trị tài chính công, tài sản công của Nhà nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước giai đoạn 2021 - 2030, thời gian tới cần tập trung hoạt động kiểm toán theo một số định hướng lớn sau đây:

Thứ nhất, hoàn thiện pháp luật KTNN trên cơ sở quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và phát triển KTNN là công cụ trọng yếu, hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Trong hoạt động kiểm toán nhà nước, cần bảo đảm đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng về phát triển KTNN được thể chế hóa đầy đủ, đúng đắn và kịp thời, xây dựng hệ thống pháp luật kiểm toán nhà nước toàn diện, thống nhất và đầy đủ từ các quy định trong Hiến pháp đến Luật Kiểm toán Nhà nước và các đạo luật có liên quan, các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành và hệ thống chuẩn mực, quy trình kiểm toán... trên nguyên tắc hoạt động kiểm toán độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Thứ hai, tăng cường kiểm toán hoạt động, kiểm toán chuyên đề, lựa chọn kiểm toán các vấn đề quan trọng liên quan đến quản lý, khai thác nguồn lực công; những lĩnh vực tác động lớn đến đời sống kinh tế - xã hội, dễ gây thất thoát, lãng phí nguồn lực công, như tài nguyên khoáng sản, đất đai, ngân sách nhà nước, các dự án quan trọng quốc gia, vấn đề mà cử tri và nhân dân đặc biệt quan tâm. Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, việc khai thác tiềm năng nguồn lực một cách trách nhiệm có ý nghĩa rất quan trọng, trong khi nguồn lực luôn là hữu hạn. Bởi vậy, KTNN tập trung kiểm toán để kiến nghị với cơ quan nhà nước có giải pháp quản lý nguồn lực hữu hạn một cách hiệu quả nhất phục vụ phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Kiểm toán Nhà nước xác định đây là sứ mệnh quan trọng, phải triển khai mạnh mẽ và quyết liệt.

Thứ ba, rà soát các chính sách về kiểm toán đánh giá hiệu lực, hiệu quả cơ chế, chính sách liên quan đến quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Qua kiểm toán đánh giá chính sách, chương trình có sử dụng nguồn lực công, từ đó phát hiện bất cập, kẽ hở, “điểm nghẽn”, rào cản của chính sách, có nguy cơ thất thoát hoặc giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực công, đưa ra kiến nghị phù hợp để kịp thời điều chỉnh chính sách. Đây là hoạt động thường xuyên, liên tục góp phần quan trọng vào hoàn thiện chính sách, pháp luật trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công.

Thứ tư, cung cấp thông tin kịp thời cho Quốc hội, Chính phủ, cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức, cơ quan khác của Nhà nước ở Trung ương cũng như địa phương. Kiểm toán Nhà nước có chức năng kiểm toán xác nhận và cung cấp thông tin cho các bên liên quan sử dụng. Theo thông lệ quốc tế, nguồn thông tin của KTNN cung cấp là nguồn thông tin có độ tin cậy cao phục vụ các hoạt động của các cơ quan nhà nước trong quản lý, điều hành và giám sát quản lý, sử dụng nguồn lực công. Vì vậy, đây là nhiệm vụ quan trọng đáp ứng nguồn thông tin tin cậy cho công cuộc phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đang được Đảng, Nhà nước ta thực hiện một cách triệt để, quyết liệt, không có ngoại lệ, không có vùng cấm.

Thứ năm, KTNN tập trung đáp ứng các nhiệm vụ phục vụ Quốc hội xem xét quyết định dự toán NSNN hằng năm, phê chuẩn quyết toán NSNN. Đây là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục và mang tính truyền thống trong hoạt động của các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới. Kiểm toán Nhà nước tập trung xem xét, tham gia ý kiến một cách có trách nhiệm vào dự toán NSNN và phương án phân bổ ngân sách Trung ương trước khi Quốc hội quyết định. Đồng thời, phấn đấu tiến tới kiểm toán thường xuyên hằng năm đạt 100% đối với quyết toán NSNN các bộ, cơ quan Trung ương và quyết toán ngân sách địa phương các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương theo lộ trình mà Chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước đến năm 2030 đã đề ra.

Giải pháp thực hiện thời gian tới

Một là, hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động của KTNN, nghiên cứu kiến nghị tiếp tục hoàn thiện Hiến pháp, các văn bản pháp lý bảo đảm cho KTNN thực hiện đầy đủ chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Hiến pháp, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ trong hệ thống văn bản luật và dưới luật, khẳng định vị trí, vai trò KTNN là cơ quan kiểm toán tối cao việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và tuân theo pháp luật, để phù hợp với chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Hiến pháp quy định về KTNN tại Điều 118, là cơ sở pháp lý xác định vị trí, vai trò, trách nhiệm của KTNN trong kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, song Hiến pháp chưa quy định rõ địa vị pháp lý của KTNN trong cơ chế thực hiện kiểm soát quyền lực nhà nước, vị trí pháp lý của KTNN trong hệ thống cơ quan kiểm tra, thanh tra của Nhà nước; chưa đáp ứng yêu cầu về tính “tối cao” theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế, dẫn đến sự hạn chế về hiệu lực, hiệu quả hoạt động kiểm toán trong những năm qua, do đó cần nghiên cứu để hoàn thiện cho phù hợp nhằm xác định rõ hơn vai trò, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của KTNN cùng với hệ thống cơ quan nhà nước trong lĩnh vực kiểm tra, thanh tra, kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, khắc phục sự chồng chéo, trùng lắp đối với cơ quan, đơn vị, tổ chức.

Hai là, hoạt động kiểm toán có tính chuyên môn nghề nghiệp cao, yếu tố con người có ý nghĩa quan trọng và quyết định đến chất lượng, hiệu quả kiểm toán. Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh để xây dựng đội ngũ kiểm toán viên với phương châm “Nghệ tinh - tâm sáng”. Bởi vậy, ngành cần có kế hoạch và chiến lược đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao chất lượng toàn diện nguồn nhân lực, bảo đảm đáp ứng tốt yêu cầu, nhiệm vụ, từng bước tiếp cận trình độ khu vực và quốc tế; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ngay trong nội bộ đội ngũ kiểm toán viên. Có như vậy mới có thể nâng cao được vị thế, uy tín cũng như phát huy tốt vai trò của KTNN trong việc kiểm tra, kiểm soát tài chính công, tài sản công.

Ba là, tăng cường công khai, minh bạch kết quả kiểm toán, kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán nhằm thu hút rộng rãi sự tham gia của dư luận công chúng, góp phần ngăn ngừa thất thoát, lãng phí nguồn lực công. Hoạt động của KTNN là thể chế minh bạch và thực hiện trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước trong quản lý, sử dụng nguồn lực tài chính công, tài sản công từ khâu thiết kế chính sách, tổ chức thực hiện đến đánh giá lại chính sách. Do vậy, khi kết quả kiểm toán, kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán được công khai sẽ tạo áp lực trước dư luận, công chúng, buộc các đơn vị phải khắc phục hạn chế trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công cũng như có tác dụng răn đe các cơ quan nhà nước trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý, sử dụng nguồn lực công, hạn chế tối đa việc lãng phí, thất thoát. Với vai trò, vị trí và nhiệm vụ của KTNN, yêu cầu công khai, minh bạch cần được coi trọng như một công cụ thúc đẩy sự phát triển xã hội, tạo niềm tin và sự đồng thuận của người dân đối với chủ trương, đường lối, cơ chế, chính sách quản lý, điều hành của Đảng, Nhà nước.

Bốn là, đổi mới tổ chức công tác kiểm toán, hoàn thiện các phương pháp kỹ thuật nghiệp vụ chuyên môn và quy trình, chuẩn mực kiểm toán. Tăng cường kết nối dữ liệu với đơn vị được kiểm toán để trao đổi dữ liệu số giữa KTNN với đơn vị, hướng tới mục tiêu thực hiện kiểm toán số nhằm minh bạch hoạt động kiểm toán và tăng cường kiểm toán từ xa, tiết kiệm chi phí kiểm toán, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động kiểm toán cũng như chia sẻ, cung cấp thông tin về kết quả kiểm toán, thông tin về thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán với đơn vị.

Năm là, tăng cường kiểm soát chất lượng kiểm toán, hoàn chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý kiểm toán và kiểm soát chất lượng kiểm toán. Hoàn thiện và tăng cường cơ chế và biện pháp quản lý, kiểm soát chặt chẽ, hiệu lực chất lượng kiểm toán và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên, bảo đảm hiệu lực của kiểm toán, củng cố và nâng cao lòng tin của Đảng, Nhà nước, công chúng và xã hội nói chung vào kết quả kiểm toán.

Sáu là, phối hợp chặt chẽ với cơ quan nhà nước, nhất là các cơ quan phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Một mặt, phối hợp với các cơ quan nhà nước thuộc lĩnh vực quản lý tài chính công, tài sản công để tăng cường kết nối, chia sẻ dữ liệu phục vụ kiểm toán, nâng cao hiệu lực, hiệu quả kiểm toán: mặt khác, tăng cường phối hợp với các cơ quan có chức năng đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để cung cấp kịp thời những dấu hiệu vi phạm pháp luật phát hiện qua kiểm toán nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công./.