Thông điệp liên bang được đề cập trong điều II, mục 3, khoản 1 của Hiến pháp Mỹ, trong đó nhấn mạnh, tổng thống “phải thường xuyên trình bày trước Quốc hội về thông tin đất nước và đưa ra các biện pháp điều hành mà ông cho là cần thiết và thích hợp để Quốc hội xem xét”. Do đó, thông điệp Liên bang đầu năm của Tổng thống luôn là tâm điểm của đời sống chính trị nước Mỹ và có thể sẽ định hình chương trình nghị sự của chính quyền và đảng Cộng hòa trong thời gian tới. Đây là một hoạt động thường niên quan trọng của người đứng đầu Nhà Trắng, trong đó đưa ra tầm nhìn, phương hướng và chính sách đối nội cũng như đối ngoại của chính phủ trong năm. Thông điệp Liên bang đầu tiên được Tổng thống George Washington đọc lần đầu tiên ngày 08-01-1790 tại Quốc hội Mỹ ở thành phố New York. Tổng thống thứ 3, Thomas Jefferson đã phá tiền lệ này khi gửi thông điệp bằng văn bản tới quốc hội và cách này được những người kế tiếp của ông Jefferson duy trì trong hơn 100 năm sau đó. Từ nãm 1913, các Tổng thống Mỹ bắt đầu đọc trực tiếp thông điệp Liên bang trước Quốc hội, bắt đầu từ tổng thống Woodrow Wilson.

Bối cảnh chính trị phức tạp của Mỹ

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đọc Thông điệp Liên bang năm 2019 tại phiên họp chung của lưỡng viện Quốc hội tối ngày 05-02-2019 theo giờ Mỹ. Đây là lần thứ hai ông Trump thực hiện việc đọc thông điệp liên bang trước lưỡng viện Quốc hội Mỹ và là lần thứ ba ông Trump phát biểu trước lưỡng viện quốc hội Mỹ. Tuy nhiên, đây lại là lần đầu tiên Tổng thống Trump phát biểu trước một Hạ viện nay do phe Dân Chủ chiếm đa số.

Thông điệp liên bang năm 2019 của ông Trump được thực hiện trong bối cảnh chính phủ Mỹ vừa có thời gian đóng cửa lâu nhất trong lịch sử (với 35 ngày); đảng Dân chủ đã giành lại quyền kiểm soát Hạ viện từ sau cuộc bầu cử giữa kỳ hồi tháng 11-2018 vừa qua; trong khi khoản ngân sách cho bức tường biên giới Mỹ-Mexico thì đến nay vẫn bế tắc.

Mâu thuẫn chính trị hiện được xem là vấn đề lớn nhất trong nội bộ nước Mỹ, thể hiện ở ngay việc đáng lẽ theo dự kiến ban đầu, Tổng thống Trump đọc thông điệp liên bang vào ngày 29-01, nhưng do những bất đồng với đảng Dân chủ liên quan đến khoản ngân sách hơn 5 tỷ USD xây dựng bức tường biên giới dọc biên giới giữa Mỹ và Mexico, nên Tổng thống Trump đã phải hoãn sự kiện này tới ngày 05-02.

Thông điệp 2019 được đưa ra trong bối cảnh Tổng thống Trump bước vào 2 năm cuối của nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên với những thách thức lớn, trong đó có cuộc điều tra kéo dài của Công tố viên đặc biệt Robert Mueller về mối quan hệ giữa ban vận động tranh cử Tổng thống của ông năm 2016 với Nga, các cuộc điều tra của phe Dân chủ ở Hạ viện cũng như cuộc đàm phán thương mại đầy khó khăn với Trung Quốc cùng nhiều vấn đề khác. Hơn nữa, trong bối cảnh vấn đề về khoản ngân sách xây dựng bức tường biên giới Mỹ-Mexico đến nay vẫn chưa có được sự thỏa hiệp giữa phe Dân chủ và Cộng hòa, trong khi thời điểm hết hiệu lực khoản ngân sách tạm thời nói trên đang cận kề (vào ngày 15-02 tới), khiến cho nguy cơ Chính phủ Mỹ phải đóng cửa một lần nữa vẫn hiện hữu.

Tất cả những điều này khiến Tổng thống Trump phải chịu sức ép rất lớn cũng như phải đối mặt với nhiều khó khăn, nhất là khi ông đang hướng tới mục tiêu giành thêm một nhiệm kỳ Tổng thống nữa trong cuộc cuộc bầu cử Tổng thống kế tiếp vào cuối năm 2020 tới. Ước tính đã có hàng triệu người Mỹ theo dõi thông điệp của Tổng thống Donald Trump, do đó đây là một cơ hội lớn nhất đối với ông Trump để ông trình bày cho người dân hiểu rõ những chính sách trong đường lối đối nội và đối ngoại của mình.

Những nội dung chính sách đối nội

Mở đầu bài Thông điệp Liên bang 2019, Tổng thống Trump đã kêu gọi một kỷ nguyên hợp tác mới nhằm phá vỡ "hàng thập kỷ" bế tắc chính trị ở Mỹ, với vấn đề gây chia rẽ nhất hiện nay là nhập cư và an ninh biên giới. Tổng thống Trump tuyên bố sẵn sàng hợp tác với Quốc hội để đạt được những đột phá mang tính lịch sử cho toàn thể người dân Mỹ.

Về vấn đề nhập cư đang gây chia rẽ chính trường Mỹ, Tổng thống Trump bày tỏ mong muốn nước Mỹ có một hệ thống nhập cư "an toàn, hợp pháp, hiện đại và vững chắc". Theo Tổng thống Trump, tầng lớp lao động ở Mỹ hiện đang chịu tác động do tình trạng nhập cư trái phép ồ ạt vào Mỹ. Vì vậy, ông khẳng định sẽ cho xây dựng một bức tường biên giới. Ông cho biết Nhà Trắng đã đệ trình Quốc hội một "đề xuất hợp tình hợp lý" bao gồm các kế hoạch xây dựng một rào chắn hoặc một bức tường dọc biên giới Mỹ-Mexico. Theo ông, đây là một rào chắn bằng thép "trong suốt, chiến lược và thông minh", chứ không đơn giản chỉ là một bức tường kiên cố. Tổng thống Trump còn cho biết, chính phủ Mỹ đã tăng cường 3.750 binh sĩ triển khai tới khu vực biên giới phía Nam giáp Mexico để đối phó với những đoàn người nhập cư bất hợp pháp từ Trung Mỹ.

Trong bối cảnh khoản ngân sách cho bức tường biên giới chưa đạt được, thông qua Thông điệp liên bang, Tổng thống Trump đã gửi đi thông điệp kêu gọi đảng Dân chủ và Cộng hòa đoàn kết và hợp tác lưỡng đảng nhằm cải thiện tình trạng chia rẽ chính trị sâu sắc hiện nay nhằm đối phó với cuộc khủng hoảng khẩn cấp quốc gia, trong bối cảnh Quốc hội chỉ còn 10 ngày nữa để thông qua một dự luật ngân sách cho chính phủ, nhằm bảo vệ an ninh biên giới phía Nam nước Mỹ. Theo ông Trump, đây là lúc quốc hội Mỹ cần cam kết chấm dứt tình trạng nhập cư trái phép và xử lý các băng đảng ma túy và tình trạng buôn lậu ma túy và buôn bán người trái phép.

Thành tựu kinh tế trong 2 năm cầm quyền được ông Trump đặc biệt nhấn mạnh. Trong Thông điệp Liên bang năm 2019, Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh trong vòng 2 năm kể từ khi ông bước chân vào Nhà Trắng năm 2016, nước Mỹ đã chứng kiến sự bùng nổ kinh tế chưa từng có, với 5,3 triệu việc làm mới được tạo ra, trong đó riêng lĩnh vực chế tạo công nghiệp chiếm 600.000 việc làm; mức tăng tiền lương cao nhất trong nhiều thập kỷ. Đặc biệt, nền kinh tế Mỹ đã tăng trưởng gấp đôi, trong khi tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp nhất trong vòng 50 năm qua. Số người tham gia lực lượng lao động cũng cao nhất trong lịch sử với 157 triệu người.

Ngoài ra, Tổng thống Trump cũng đề cập đế vấn đề chăm sóc sức khỏe người dân. Ông Trump kêu gọi một cam kết lưỡng đảng nhằm xóa bỏ bệnh AIDS tại Mỹ trong vòng một thập kỷ. Theo ông Trump, những năm gần đây nước Mỹ đã đạt được những tiến bộ rõ rệt trong cuộc chiến chống HIV/AIDS. Ông cho biết ngân sách của ông sẽ đề nghị cả phe Dân chủ và Cộng hòa đưa ra cam kết xóa bỏ căn bệnh thế kỷ này tại Mỹ trong vòng 10 năm tới. Tổng thống Trump khẳng định: "Cùng với nhau, chúng ta sẽ đánh bại AIDS tại Mỹ và ngoài nước Mỹ". Theo số liệu thống kê của Chính phủ Mỹ, năm 2017, tại nước này có khoảng 38.000 người nhiễm virus HIV.

Về vấn đề cơ sở hạ tầng, ông Trump kêu gọi lưỡng đảng đoàn kết để thông qua dự luật cho phép đầu tư nhiều hơn trong việc xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng ở Mỹ…

Chính sách đối ngoại tiếp tục hướng đến bảo vệ lợi ích nước Mỹ

Bên cạnh các vấn đề đối nội, trong Thông điệp Liên bang 2019, Tổng thống Trump cũng đề cập đến chính sách đối ngoại cùng những nỗ lực ngoại giao và quân sự của Mỹ trên toàn thế giới, qua đó khẳng định mong muốn bảo vệ lợi ích của Mỹ và chấm dứt các cuộc chiến kéo dài ở nước ngoài.

Nổi bật nhất là vấn đề thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Tổng thống Trump khẳng định các cuộc đàm phán thương mại tích cực giữa Washington và Bắc Kinh là để chấm dứt hành vi "đánh cắp" việc làm và tài sản của người Mỹ. Ông kêu gọi Trung Quốc thực hiện những thay đổi sâu rộng về "cơ cấu" đối với chính sách công nghiệp, nhấn mạnh "bất kỳ thỏa thuận nào với Bắc Kinh cũng cần phải bao gồm những thay đổi cơ cấu thực chất để chấm dứt các hành vi thương mại không công bằng".

Ông Trump cũng đề nghị Quốc hội Mỹ cho ông quyền hạn tự do hơn để áp đặt các chương trình thuế, cũng như thông qua thỏa thuận Mỹ-Mexico-Canada (USMCA), thỏa thuận thay thế của ông Trump cho hiệp định NAFTA trước đây.

Về cuộc chiến tại Afghanistan, ông Trump cho biết cuộc đàm phán giữa Mỹ và lực lượng Taliban diễn ra "mang tính xây dựng" và đang đạt được nhiều tiến triển. Ông bày tỏ hy vọng về khả năng đạt được một giải pháp chính trị nhằm chấm dứt cuộc xung đột dai dẳng và đẫm máu ở Afghanistan, qua đó để ngỏ khả năng giảm sự hiện diện của Mỹ tại nước này.

Tổng thống Trump cũng cam kết sẽ rút binh sĩ Mỹ khỏi Syria, trong bối cảnh tổ chức "Nhà nước Hồi giáo" (IS) tự xưng gần như đã bị đánh bại. Ông Trump khẳng định: "đã đến lúc rút các chiến binh dũng cảm của chúng ta ở Syria và chào đón họ về nhà" nhưng ông cũng nhấn mạnh Mỹ sẽ tiếp tục "tiêu diệt tàn dư của IS".

Đề cập đến tiến trình thực hiện phi hạt nhân hóa trên Bán đảo Triều Tiên, Tổng thống Trump khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục nỗ lực thúc đẩy hòa bình trên bán đảo này, đồng thời cho biết ông sẽ tiến hành cuộc gặp thượng đỉnh lần thứ hai với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại Việt Nam vào ngày 27 và 28-02 tới.

Kết thúc bài phát biểu, Tổng thống Mỹ Donald Trump khẳng định lại quan điểm “nước Mỹ trước tiên” và bày tỏ sự lạc quan vào tương lai Mỹ: nước Mỹ “phải là niềm hy vọng, tương lai, ánh sáng giữa tất cả các quốc gia khác trên thế giới." Với chương trình nghị sự "không phải là của đảng Cộng hòa hay Dân chủ, mà là chương trình của Nhân dân Mỹ", Tổng thống Mỹ Donald Trump tiếp tục thể hiện mục tiêu "làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại" mà ông đã kêu gọi trong cuộc bầu cử đưa ông đến chiếc ghế quyền lực hơn 2 năm trước.

Dư luận về Thông điệp Liên bang

Bài diễn văn quan trọng của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nhận được phản ứng tích cực của nhiều thành viên nội các, tuy nhiên ông vẫn vấp phải sự chỉ trích từ phía đảng Dân chủ đối lập.

Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cho rằng trong 2 năm đầu cầm quyền, Tổng thống Trump đã củng cố nước Mỹ về đối nội và đối ngoại, theo đó đặt lợi ích của người dân Mỹ lên hàng đầu và tái khẳng định vai trò lãnh đạo của nước Mỹ trên toàn thế giới.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Steven Mnuchin thì nhận định các chính sách hỗ trợ người lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Tổng thống Trump mang lại mức lương cao hơn cho người lao động Mỹ và giúp đưa tỷ lệ thất nghiệp xuống mức thấp nhất trong lịch sử.

Bộ trưởng Tư pháp Matthew Whitaker cho rằng Thông điệp Liên bang năm nay của người đứng đầu Nhà Trắng đưa ra một tầm nhìn đầy hy vọng và lạc quan cho nước Mỹ. Theo ông, một nước Mỹ với khu vực biên giới phía Nam an toàn hơn sẽ là một nước Mỹ ít tội phạm hơn, ít tệ nạn ma túy hơn và mang lại mức tiền lương tốt hơn cho người lao động.

Cùng quan điểm trên, Bộ trưởng Thương mại Wilber Ross cho rằng dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Trump, các chính sách sẽ mang lại hy vọng cho những người lao động Mỹ bị bỏ quên. Theo ông Ross, các chính sách đối ngoại và quốc phòng mạnh mẽ của ông Trump sẽ khôi phục vị thế dẫn đầu của Mỹ trên trường quốc tế.

Bên cạnh sự ủng hộ của các bộ trưởng trong nội các, Thông điệp Liên bang năm nay của Tổng thống Trump đã vấp phải sự phản đối của các nghị sĩ Dân chủ. Nghị sĩ Stacey Abrams - cựu ứng cử viên của đảng này tranh chức thống đốc bang Georgia - chỉ trích ông Trump gây ra tình trạng Chính phủ Mỹ phải đóng cửa một phần trong thời gian dài nhất trong lịch sử. Bà Stacey là một chính khách đang nổi lên của đảng Dân chủ, được đảng này lựa chọn phát biểu phản ứng về Thông điệp Liên bang của Tổng thống Trump. Bà Stacey cho rằng ông chủ Nhà Trắng đã phớt lờ người dân Mỹ và các giá trị của nước Mỹ, đồng thời chỉ trích chính sách thuế áp dụng năm 2017 cũng như chính sách nhập cư cứng rắn gây tranh cãi của chính quyền Tổng thống Trump. Bà cho rằng nước Mỹ trở nên mạnh mẽ hơn chính là nhờ những người nhập cư chứ không phải là bức tường biên giới giữa Mỹ và Mexico. Ngoài ra, bà Abrams còn lên tiếng bảo vệ Đạo luật Chăm sóc sức khỏe với giá cả phù hợp cũng như kêu gọi các biện pháp kiểm soát súng và đưa ra hành động nhanh chóng đối với tình trạng biến đối khí hậu. Đây được nhận định sẽ là những vấn đề trọng tâm của các cuộc tranh luận trong cuộc bầu cử Tổng thống vào năm 2020 tới.

Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi thì chỉ trích Tổng thống Trump không để Quốc hội Mỹ thực thi chức năng giám sát của cơ quan lập pháp được quy định trong Hiến pháp. Bà kêu gọi Tổng thống Trump hợp tác với đảng Dân chủ để mang lại sự đảm bảo về kinh tế và sức khỏe đối với các gia đình trên khắp nước Mỹ.

Đánh giá chung về Thông điệp liên bang lần thứ hai của ông Trump trên cương vị Tổng thống Mỹ, dư luận cho rằng đây là một trong những bài diễn văn mang đậm tính chính trị nhất của các Tổng thống Mỹ trong những năm gần đây, trong bối cảnh hai chính đảng lớn nhất ở Mỹ đang chứng kiến sự chia rẽ sâu sắc về hàng loạt vấn đề trong nước và quốc tế có liên quan trực tiếp tới lợi ích của người dân Mỹ./.