Nhân loại đã bước qua năm thứ sáu của thế kỷ XXI trong một thế giới đầy biến động với các mâu thuẫn chồng chéo, đan xen, vận động, diễn biến vô cùng phức tạp. Song, chúng cũng tạo nên bức tranh nhiều màu sắc phong phú, phản ánh mọi mặt của đời sống xã hội quốc tế. Nhìn lại một cách tổng quát, bức tranh thế giới năm 2006 nổi lên hai mảng màu cơ bản: tối và sáng.

Trước hết hãy nói đến mảng màu tối, xám trên bức tranh toàn cảnh thế giới năm qua cho dù mảng màu này không phải là phần nhiều, và càng không phải là xu thế cơ bản của thế giới, của thời đại. Đó là sự tiếp tục tồn tại và phát triển của những nguy cơ, thách thức, mối đe dọa nhiều loại, nhiều mặt, từ nhiều phía. Chúng tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến hòa bình, ổn định của thế giới cũng như an ninh của các quốc gia, dân tộc, và cuộc sống của tất cả mọi người.

Có một nghịch lý mà dường như lại là quy luật: thế giới loài người càng phát triển, càng văn minh thì mức độ phá hoại, hủy diệt của tội ác, của "thiên tai, địch họa" cũng ngày càng tăng. Hay nói cách khác, những nguy cơ, thách thức, mối đe dọa mang tính truyền thống và phi truyền thống đối với sự sinh tồn, phát triển của thế giới loài người cũng ngày càng rộng lớn và phức tạp hơn. Các nước trên thế giới, tùy theo hoàn cảnh cụ thể của mình mà nhìn nhận những nguy cơ, thách thức, mối đe dọa nào là chủ yếu, trước mắt hay cơ bản, lâu dài để chế định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh cho phù hợp.

Hoạt động khủng bố là mối đe dọa phi truyền thống nguy hiểm nhất, là hiểm họa mang tính toàn cầu. Năm 2006, quy mô và cường độ hoạt động khủng bố tuy có giảm hơn các năm trước, nhưng nếu thống kê đầy đủ thì số vụ khủng bố cũng phải lên đến hàng nghìn. Hoạt động khủng bố diễn ra ở nhiều nước, nhiều khu vực trên thế giới, song, tập trung nhất là ở khu vực Trung Đông, Nam Á, Đông - Nam Á. Về quy mô, các vụ khủng bố nhìn chung mang tính nhỏ lẻ, không vụ nào có quy mô lớn như các vụ khủng bố đã từng diễn ra ở Mỹ, Anh, Tây Ban Nha, I-ta-li-a, Nga, In-đô-nê-xi-a trong những năm trước. Có ý kiến cho rằng đó là do kết quả cuộc chiến chống khủng bố của phương Tây. Nhưng, những phân tích gần đây đều thừa nhận, để đối phó với phương Tây, các tổ chức khủng bố đang tiến hành điều chỉnh chiến thuật khủng bố, chuyển từ tổ chức các vụ khủng bố quy mô lớn sang các hoạt động khủng bố nhỏ lẻ, thành phần tham gia khủng bố ngày càng đa dạng hơn, phương thức, thủ đoạn khủng bố ngày càng tinh vi, nguy hiểm hơn. Các tổ chức khủng bố đang tích cực củng cố về mặt tổ chức, bổ sung lực lượng và tìm kiếm, phát triển các phương tiện khủng bố kỹ thuật cao, đặc biệt nguy hiểm như vũ khí hóa học, sinh học và vũ khí hạt nhân. Cơ quan tình báo một số nước phương Tây còn cho hay, điều đáng lo ngại là hiện An Kê-đa, tổ chức khủng bố quốc tế lớn nhất, tuy đã bị tổn thất ít nhiều qua các cuộc chiến tranh Áp-ga-ni-xtan và I-rắc, nhưng thủ lĩnh Bin La-đen, trùm khủng bố quốc tế lớn nhất, nguy hiểm nhất vẫn chưa bị tiêu diệt. Hơn nữa, An Kê-đa và Bin La-đen đã trở thành biểu tượng cho một trào lưu trong nhiều thanh niên Hồi giáo mới nổi lên ở Tây Âu bị tiêm nhiễm tư tưởng cực đoan, lấy cuộc "thánh chiến" làm tôn chỉ chống phương Tây. Việc chống khủng bố một cách phiến diện, nặng về các biện pháp quân sự, thậm chí phát động chiến tranh như Mỹ đã tiến hành ở Áp-ga-ni-xtan (năm 2001), và I-rắc (năm 2003) là sai lầm, không có hiệu quả. Bởi vì bạo lực khủng bố cho đến nay vẫn là phổ biến, lan tràn ở hai nước này. Theo một thống kê, năm 2006 được coi là một năm đẫm máu ở Áp-ga-ni-xtan với hơn 100 vụ đánh bom liều chết và bạo lực khủng bố làm 3.700 người chết, trong đó có hơn 1.000 thường dân vô tội, nhiều gấp bốn lần năm 2005.

Chống khủng bố quốc tế là cuộc đấu tranh lâu dài, cần có nhận thức đầy đủ, thống nhất về khủng bố và chống khủng bố, cần triển khai hợp tác quốc tế một cách toàn diện, đồng bộ với sự chủ đạo của Liên hợp quốc. Ngoài việc tổ chức, xây dựng lực lượng, xây dựng luật pháp chống khủng bố, các quốc gia cần phải thông qua các chương trình phát triển kinh tế, thiết lập sự công bằng xã hội, xóa bỏ dần áp bức, đói nghèo, bất công, bất bình đẳng dân tộc, tôn giáo, nâng cao trình độ dân trí... để dần dần loại bỏ tận gốc chủ nghĩa khủng bố. Cần nhấn mạnh thêm, chống khủng bố phải đi đôi với chống lợi dụng "chống khủng bố" để thực thi chủ nghĩa bá quyền, mượn cớ "chống khủng bố" để gây chiến tranh, hay thúc đẩy "dân chủ hóa" để can thiệp nội bộ nước khác, khuấy động "cách mạng màu sắc" gây mất ổn định các quốc gia. Chủ nghĩa bá quyền cũng thực sự là một thách thức, mối đe dọa đối với hòa bình, ổn định thế giới, an ninh của các quốc gia, dân tộc. Ngoài ra, cũng cần phải chống chủ nghĩa dân tộc, tôn giáo cực đoan, chủ nghĩa ly khai thường dùng khủng bố như một phương thức để đạt mục tiêu chính trị.

Chiến tranh và xung đột vũ trang là mối đe dọa, thách thức mang tính truyền thống, là bạn đồng hành của xã hội còn tồn tại các mâu thuẫn đối kháng giai cấp, dân tộc, tôn giáo. Năm 2006, khu vực Trung Đông vẫn là nơi tập trung nhiều loại mâu thuẫn gay gắt và nóng bỏng nhất thế giới, biểu hiện bằng cả chiến tranh, xung đột vũ trang, bạo lực khủng bố, khủng hoảng hạt nhân, khủng hoảng chính trị, khủng hoảng nhân đạo... Đây thực sự là mảng tối nhất trong bức tranh toàn cầu năm 2006.

"Điểm tối" nhất trong mảng tối nhất này vẫn là tình hình I-rắc. Gần bốn năm sau cuộc chiến tranh cục bộ công nghệ cao do Mỹ và đồng minh tiến hành, I-rắc vẫn không có một ngày im tiếng súng và ngừng đổ máu. Chiến tranh cục bộ do Mỹ và đồng minh tiến hành đang chuyển dần thành nội chiến giữa những người Hồi giáo dòng Si-ai và dòng Săn-ni. Đất nước này đang là một lò lửa chiến tranh và bạo lực khủng bố hàng đầu thế giới ngày nay. Theo tài liệu của một nhóm nghiên cứu về I-rắc gồm những nhân vật nổi tiếng ở Mỹ cho thấy: chỉ trong một ngày của tháng 7-2006 đã xảy ra 1.100 hành động bạo lực và khủng bố chứ không phải chỉ có 93 vụ như nhà cầm quyền Mỹ thông báo. Nguyên Tổng thư ký Liên hợp quốc Cô-phi An-nan phải thốt lên: "Tình hình I-rắc còn tồi tệ hơn cả nội chiến!". Nhà cầm quyền Mỹ đã thừa nhận sai lầm trong cuộc chiến tranh "chống khủng bố" ở I-rắc. Cái giá phải trả cho sai lầm đó thật quá đắt: khoảng 400 tỉ USD tốn phí, gần 3.000 binh sĩ Mỹ tử vong, khoảng 140.000 quân chiếm đóng Mỹ đang bị sa lầy, tiến thoái lưỡng nan; uy tín của Tổng thống G. Bu-sơ xuống thấp mức kỷ lục, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Đ. Răm-xpheo phải từ chức; Đảng Cộng hòa đã trở thành thiểu số, mất quyền kiểm soát ở cả Thượng viện lẫn Hạ viện Hoa Kỳ sau cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ (tháng 11-2006)... Trước sức ép của dư luận Mỹ, Tổng thống Bu-sơ tuyên bố sẽ công bố chiến lược mới về I-rắc vào đầu năm 2007.

Bản đồ chiến sự I-xra-en - Li-băng

Sau I-rắc là "điểm tối" Li-băng nổi lên từ tháng 7-2006 với việc nhóm vũ trang Héc-bô-la ở miền Nam Li-băng xâm nhập lãnh thổ I-xra-en, giết chết 8 binh sĩ I-xra-en và bắt đi 2 binh sĩ khác. Thủ tướng I-xra-en E. On-mớt tuyên bố đó là "hành động chiến tranh" và quyết định trả đũa bằng chiến tranh. Ngày 13-7, I-xra-en mở cuộc tấn công dữ dội bằng không quân, pháo binh, biến Li-băng thành một "vùng thảm họa", chỉ tính trong mười ngày đầu cuộc chiến đã có hơn 400 người Li-băng thiệt mạng, hàng nghìn người bị thương, hàng chục vạn người tỵ nạn, các cơ sở hạ tầng kinh tế của Li-băng, kể cả ở ngoại ô thủ đô Bây-rút, đã bị tàn phá nặng nề. Sau cuộc chiến, Li-băng lại đang rơi vào cuộc khủng hoảng chính trị bằng nhiều vụ khủng bố, ám sát nhằm vào các quan chức chính phủ, các nhà hoạt động xã hội và giới báo chí. Điển hình là vụ ám sát Bộ trưởng Công nghiệp P. Gia-ma-en (ngày 21-11) với ý đồ tăng sức ép buộc nội các hiện nay phải giải thể sau khi 6 bộ trưởng có quan điểm thân Xy-ri đã phải từ chức đầu tháng 11-2006. Nguy cơ bùng nổ xung đột giữa các phe phái ở Li-băng ngày càng gia tăng.

Bao trùm lên mảng tối Trung Đông vẫn là cuộc xung đột giữa I-xra-en và Pa-le-xtin. Một vòng xoáy bạo lực mới lại bùng lên giữa hai phía kình địch này từ ngày 25-6 với việc lực lượng Ha-mát thuộc Pa-le-xtin xâm nhập lãnh thổ I-xra-en, giết chết 2 binh sĩ I-xra-en, bắt đi một lính khác để đòi phía I-xra-en phải thả hơn 1.000 tù nhân Pa-le-xtin. Phía I-xra-en bác bỏ yêu sách này và mở cuộc tấn công bằng xe tăng, đại bác và máy bay phản lực vào Dải Ga-da, nơi một năm trước đây I-xra-en đã rút quân để trả lại cho Pa-le-xtin cai quản. Vòng xoáy bạo lực mới này đến nay vẫn chưa có hồi kết. Hơn nữa, trong nội bộ Pa-le-xtin lại xuất hiện một vòng xoáy bạo lực bắn giết lẫn nhau giữa hai phái Ha-mát và Pha-ta có quan điểm, đường lối khác nhau. Phái Pha-ta ôn hòa, chủ trương công nhận nhà nước I-xra-en, giải quyết vấn đề theo "tiến trình hòa bình" do nhóm "bộ tứ" (gồm Liên hợp quốc, EU, Mỹ, Nga) đưa ra. Phái Ha-mát đang nắm chính quyền chủ trương đấu tranh vũ trang và không công nhận nhà nước I-xra-en, bị phương Tây cắt viện trợ, khiến chính quyền Ha-mát không có tiền trả lương cho bộ máy và người dân Pa-le-xtin có nguy cơ lâm vào "khủng hoảng nhân đạo".

Ngoài ra, cuộc đối đầu Mỹ - I-ran xung quanh vấn đề hạt nhân ở I-ran, việc Tổng thống I-ran M. A-ma-đi-nê-giát tuyên bố xóa I-xra-en khỏi bản đồ thế giới, việc Thủ tướng I-xra-en On-mớt mới đây công khai thừa nhận I-xra-en có vũ khí hạt nhân... làm cho "thùng thuốc súng" Trung Đông càng trở nên nguy hiểm, rất dễ bùng nổ.

Ngoài khu vực Trung Đông còn có hàng chục "điểm tối", "điểm nóng" nhen nhóm rải rác khắp nơi trên thế giới. Đó là nội chiến hay xung đột vũ trang tiếp diễn ở Xri Lan-ca, Nê-pan, miền Nam Thái Lan; khủng hoảng nhân đạo ở Đa-phơ (Xu-đăng); khủng hoảng hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên; khủng hoảng và bất ổn chính trị do hậu quả của "cách mạng màu sắc", "dân chủ hóa" kiểu phương Tây tiếp diễn ở một số nước cộng hòa thuộc Liên Xô trước đây, như ở U-crai-na, Gru-di-a, v.v.. Ngoài ra, nguy cơ phổ biến vũ khí giết người hàng loạt; tình trạng ô nhiễm sinh thái nghiêm trọng dẫn đến sự hủy hoại môi trường sống của con người, sự tàn phá của thiên nhiên; các loại tai nạn, tệ nạn xã hội; dịch bệnh AIDS, dịch viêm đường hô hấp cấp và dịch cúm gia cầm; tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia; tình trạng bất công, tham nhũng, đói nghèo và phân hóa giàu nghèo cao độ... Tất cả đều tạo nên những gam màu tối của bức tranh toàn cầu năm 2006. Song, như đã nhận định ở trên, mảng màu này không phải là phần nhiều trên bức tranh thế giới năm qua, và càng không phải là xu thế cơ bản của thời đại.

Những gam màu tươi sáng của bức tranh thế giới năm 2006 vẫn chiếm phần lớn, và là dòng chính, chủ đạo của thời đại. Đó là xu thế hội nhập kinh tế thế giới, hợp tác song phương, đa phương, hợp tác quốc tế, liên kết khu vực, đấu tranh cho hòa bình và phát triển, cho một trật tự thế giới công bằng, tốt đẹp, cho mục tiêu độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

Liên hợp quốc là tổ chức quốc tế lớn nhất, bao gồm hơn 190 quốc gia thành viên, có chức trách cao cả là bảo đảm hòa bình, an ninh và thúc đẩy sự phát triển của thế giới. Đây là diễn đàn mang tính toàn cầu, tiêu biểu cho xu thế toàn cầu hóa, hợp tác và đấu tranh trên phạm vi toàn thế giới. Đại Hội đồng Liên hợp quốc khóa 61 tiếp tục thảo luận và quyết định những vấn đề liên quan đến hòa bình, ổn định và sự phát triển của thế giới. Trong vấn đề này, xu thế hợp tác và đấu tranh diễn ra sôi nổi, diễn biến phức tạp. Đa số các thành viên đòi cải tổ Liên hợp quốc nói chung, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nói riêng theo hướng dân chủ hóa, tăng cường tính đại diện cho các châu lục, mở rộng các thành viên thường trực và không thường trực của Hội đồng Bảo an, tăng cường vai trò, sức mạnh, quyền uy và hiệu quả của Liên hợp quốc để tổ chức quốc tế lớn nhất này thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích của mình, góp phần quyết định vào việc bảo đảm hòa bình, ổn định và phát triển của thế giới. Việt Nam đã được châu Á nhất trí đề cử là ứng cử viên duy nhất của châu lục vào ghế thành viên không thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2008 - 2009. Năm 2006, Việt Nam cũng đã chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), một tổ chức kinh tế mang tính toàn cầu, tiêu biểu cho xu thế hội nhập, toàn cầu hóa kinh tế và tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao các nhà lãnh đạo các nền kinh tế APEC lần thứ 14. Với các sự kiện đó, Việt Nam chứng tỏ được vị thế của mình trên trường quốc tế và tích cực hội nhập vào trào lưu lớn của thời đại.

Cùng với xu thế toàn cầu hóa kinh tế, hợp tác và đấu tranh thông qua các tổ chức toàn cầu như Liên hợp quốc, WTO... thì xu thế nhất thể hóa, liên kết khu vực cũng tiếp tục phát triển. Năm 2006, hầu hết các tổ chức khu vực, tiểu khu vực, vùng, tiểu vùng đều hoạt động sôi nổi, hoặc mở rộng quy mô, hoặc củng cố tăng cường tổ chức hiện có, tăng cường hiệu quả hợp tác, liên kết toàn diện hay từng mặt về kinh tế, chính trị, quân sự, quốc phòng an ninh, văn hóa, khoa học công nghệ.

Tại Hội nghị Liên minh châu Âu (EU) diễn ra vào cuối năm 2006, Bun-ga-ri và Ru-ma-ni đã được kết nạp vào EU, nâng số nước thành viên EU lên 27 từ ngày 1-1-2007. EU đã cùng Trung Quốc quyết định nâng quan hệ song phương lên tầm "đối tác chiến lược".

Tháng 7-2006, tại Xanh Pê-téc-bua (Nga) Hội nghị Thượng đỉnh G8 tuy chưa thống nhất quan điểm xung quanh vấn đề Trung Đông và về việc gia nhập WTO của Nga, nhưng đã thông qua các tuyên bố chung về an toàn năng lượng, về kiểm soát nguyên liệu nguyên tử và đóng góp vào chương trình phòng chống các dịch bệnh.

Trong mấy ngày đầu tháng 11-2006, tại Trung Quốc đã diễn ra 2 sự kiện quan trọng. Đó là Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc - châu Phi nhân kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Trung Quốc - châu Phi và 6 năm ngày thành lập Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi, và, Hội nghị ASEAN - Trung Quốc nhân kỷ niệm 15 năm thiết lập quan hệ đối tác.

Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) gồm 21 quốc gia thành viên đã tham dự "Tuần lễ Hội nghị Cấp cao APEC" diễn ra tại Hà Nội (từ ngày 12 đến 19-11) mà đỉnh cao là Hội nghị các nhà lãnh đạo các nền kinh tế APEC lần thứ 14. Hội nghị đã đưa ra những kết luận cuối cùng, tổng kết hoạt động của năm APEC 2006. Các nhà lãnh đạo kinh tế APEC đã tập trung thảo luận chủ đề "Hướng tới một cộng đồng năng động vì phát triển bền vững và thịnh vượng" do Việt Nam đề xuất, thảo luận phương hướng cải cách APEC với những biện pháp cụ thể nhằm làm cho tổ chức này ngày càng có sức sống mạnh mẽ, hiệu quả hơn. Hội nghị Cấp cao APEC lần thứ 14 đã ra "Tuyên bố Hà Nội" với ba nội dung chính: Thúc đẩy tự do thương mại và đầu tư; Xây dựng các xã hội vững mạnh hơn và một cộng đồng hành động hài hòa hơn; Tăng cường hợp tác an ninh trong APEC.

Trên bản đồ chính trị thế giới năm 2006, nếu tô màu hồng cho xu hướng Cánh tả đang nắm quyền lãnh đạo nhằm xây dựng một xã hội tiến bộ và phát triển, được lòng dân thì Mỹ La-tinh thực sự là một khu vực khá rực rỡ bởi gam màu này. Theo Nhật báo "La Tribune", Mỹ La-tinh đang thực sự được chứng kiến một "làn sóng hồng" khi các lực lượng cánh tả đã giành thắng lợi liên tục và áp đảo trong các cuộc bầu cử tổng thống. Tính tổng cộng, cánh tả Mỹ La-tinh đã thắng lợi tại 9 trong số 12 cuộc bầu cử.

Sinh viên Vê-nê-xu-ê-la ủng hộ phong trào cánh tả

Các tổ chức khu vực khác ở châu Phi, châu Mỹ cũng đều diễn ra các hội nghị cấp cao và triển khai các hoạt động phong phú, đa dạng theo xu thế vừa hợp tác vừa đấu tranh cho hòa bình và phát triển.

Trong khi các nước lớn hợp tác và đấu tranh, cạnh tranh nhau để thiết lập trật tự thế giới đơn cực hay đa cực, thì tuyệt đại đa số các quốc gia, dân tộc trên thế giới vẫn kiên trì hợp tác và đấu tranh cho một trật tự thế giới công bằng, tốt đẹp, cho mục tiêu độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Năm 2006 các lực lượng hòa bình, tiến bộ vẫn mạnh hơn các thế lực chiến tranh, khủng bố.

Trong khi chính trị an ninh thế giới diễn biễn phức tạp, thậm chí có lúc căng thẳng thì kinh tế thế giới năm 2006 tiếp tục chu kỳ phục hồi và phát triển hơn năm trước. Theo Ngân hàng thế giới (WB), mức tăng trưởng GDP của thế giới năm 2006 là 5,1% (năm 2005 con số đó là 4%). Những trụ cột chính của nền kinh tế thế giới vẫn giữ được mức phát triển ổn định: kinh tế Mỹ tăng trưởng ở mức trên 3%, Nhật Bản và EU khoảng 2%. Kinh tế châu Á giữ vị trí quán quân với mức tăng trưởng trên 7%, trong đó Trung Quốc đạt trên 10%, Ấn Độ trên 6%, các nước ASEAN khoảng 5%. Với mức tăng trưởng GDP năm 2006 trên 8%, Việt Nam cũng góp phần tích cực vào xu thế phát triển của nền kinh tế thế giới. Liên hợp quốc đánh giá Việt Nam là điển hình trong việc thực hiện chương trình xóa đói, giảm nghèo và các mục tiêu thiên niên kỷ của Liên hợp quốc.

Nhân loại đã bước sang năm 2007. Tất cả những nguy cơ, thách thức, mối đe dọa đối với hòa bình, ổn định của thế giới, an ninh của các quốc gia, dân tộc chắc chắn vẫn chưa thể sẽ được hóa giải hết. Nhưng với những thắng lợi đạt được của xu thế hợp tác đấu tranh cho hòa bình và phát triển trong năm 2006, với so sánh lực lượng ngày càng có lợi cho các lực lượng đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, chúng ta tin rằng bức tranh toàn cầu năm 2007 sẽ tươi sáng hơn.

Lãnh đạo cao cấp các nền kinh tế APEC 14