TCCS - Thực tiễn phát triển phong phú và phức tạp về quy mô, tốc độ và chiều sâu sau 70 năm cầm quyền, nhất là gần 30 năm của công cuộc đổi mới cấp bách đòi hỏi phải không ngừng xây dựng, chỉnh đốn nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng ngang tầm nhiệm vụ. Một trong những nhiệm vụ bảo đảm cho Đảng hoàn thành trọng trách đó là phải tiếp tục đổi mới, từng bước hoàn thiện phương thức lãnh đạo phù hợp với sự vận động của thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện Đảng cầm quyền. Để thực hiện thành công những quyết sách mới, nhiều nhiệm vụ rất nặng nề, Đảng ta ý thức và tự đòi hỏi: Phải “Đổi mới và hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng”(1), “... bảo đảm vừa nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, vừa phát huy tính chủ động, sáng tạo, tinh thần trách nhiệm của Nhà nước, Mặt trận, các đoàn thể nhân dân, và người đứng đầu; khắc phục khuynh hướng buông lỏng lãnh đạo hoặc bao biện làm thay; phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị”(2), “thắt chặt mối quan hệ máu thịt giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân”.

Nhìn lại gần 30 năm đổi mới, trên phương diện này, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XII của Đảng nhấn mạnh: “Tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận về đảng cầm quyền, xác định rõ mục đích cầm quyền, phương thức cầm quyền, nội dung cầm quyền, điều kiện cầm quyền...”.

Không ngừng đổi mới nhận thức và tổ chức thực tiễn phương thức lãnh đạo - cầm quyền của Đảng - góp phần nhìn lại 30 năm qua

Tròn 70 năm qua, và nhất là hiện nay, “thế giới phẳng” và không phẳng ngày càng phát triển đa dạng, phức tạp và sôi động chưa hề từng thấy, đang đặt ra trước Đảng không ít vấn về mới mẻ trong công cuộc cầm quyền của mình. Càng bước vào thế kỷ XXI, sự phát triển đó của thế giới không chỉ dừng lại ở quy mô, tốc độ và cả chiều sâu của nó, thậm chí tới mức khôn lường, nên rất khó nhận diện, rất khó tiên liệu; do đó, trong công cuộc cầm quyền của Đảng, chúng ta rất khó định hướng, định tính, định lượng, và càng khó định vị, định danh và rốt cùng, đối với mỗi quốc gia, dân tộc, cho nên rốt cuộc vô cùng khó khăn trong việc định chính, định sự và định đối sách cầm quyền phù hợp với sự vận động của thế giới! Đó là nhìn trên tầm vĩ mô.

Trong bối cảnh thế giới ấy, chúng ta kiên quyết phát triển mạnh mẽ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và tích cực, chủ động hội nhập quốc tế - một “cuộc chơi lớn tất yếu” có tính bước ngoặt mới mẻ, đầy cơ hội nhưng không ít cạm bẫy trên hành trình xã hội chủ nghĩa. Nói cụ thể, chúng ta đã và đang đối mặt với không ít thời cơ trăm năm và cả những thách thức sinh tử, mất còn, chưa hề gặp trong lịch sử phát triển của mình. Với tư cách là Đảng duy nhất cầm quyền xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, một cách tự nhiên, toàn bộ công việc cầm quyền của Đảng, ở đây trước hết và trực tiếp là phương thức lãnh đạo sau 70 năm có chính quyền, không thể không thay đổi nhằm đáp ứng ngang tầm nhiệm vụ lịch sử mà dân tộc giao phó và nhân dân ủy thác. Nói cách khác, hiện nay, nhiệm vụ đã khác trước, quy mô sự nghiệp cách mạng đã khác trước, cơ hội và thách thức càng khác trước... đang đặt ra trước Đảng ta những công việc mới, đối tác mới, và cả những đối tượng mới... đòi hỏi cách thức giải quyết các trọng trách đó, thách thức đó, mâu thuẫn đó... không thể giống trước, nếu muốn tiếp tục thành công trong công cuộc cầm quyền. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: Khi đã có chính sách đúng, thì sự thành công hoặc thất bại của chính sách đó là do nơi cách tổ chức công việc, nơi lựa chọn cán bộ và do nơi kiểm tra. Chỉ có như thế, Đảng mới trưởng thành và ngày càng trở thành chính dân tộc, xứng đáng với sự tin cậy của nhân dân, tiếp tục gánh vác thành công trọng trách ngang tầm thời cuộc hiện nay.

Nhìn lại 70 năm cầm quyền, qua mỗi chặng đường, căn cứ vào nhiệm vụ, Đảng ta luôn chủ động cải tiến, đổi mới phương thức lãnh đạo phù hợp với yêu cầu phát triển của thực tiễn, khẳng định ngày càng vững chắc vị trí, vai trò quyết định mọi thắng lợi của sự nghiệp cách mạng; đồng thời, không ngừng trưởng thành và tích lũy được không ít kinh nghiệm qúy báu trên phương diện này.

Đặc biệt, từ năm 1986, khởi xướng và lãnh đạo công cuộc đổi mới toàn diện, để thực hiện sự nghiệp đổi mới toàn diện, sâu sắc đất nước, Đảng đứng trước yêu cầu phải đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo, từng bước xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước. Nhiều hội nghị, mà trước hết là Hội nghị Trung ương 6 khóa VI (năm 1989), Đảng ta đề ra những quan điểm đổi mới phương thức hoạt động của hệ thống chính trị phù hợp với điều kiện mới. Bước đầu hình thành một số quan điểm cơ bản định hướng cho quá trình đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện đảng cầm quyền. Đại hội VII tiếp tục khẳng định những quan điểm đó và là một nội dung quan trọng của Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Qua các hội nghị Trung ương tiếp theo và Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 1-1994), các Đại hội VIII (năm 1996), IX (năm 2001), X (năm 2006) và XI (năm 2011), Đảng tiếp tục cụ thể hóa, làm sáng tỏ và phong phú hơn các quan điểm chỉ đạo, yêu cầu và bước đi không ngừng đổi mới phương thức lãnh đạo một cách vừa tổng quát, vừa cụ thể trên các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội; và đã đạt được nhiều tiến bộ trong thực tiễn lãnh đạo sự nghiệp đổi mới.

Bước tiến rất quan trọng là, đáp ứng yêu cầu phát triển của công cuộc đổi mới, Đảng ta nhận thức ngày càng toàn diện hơn, rõ ràng hơn, sâu sắc và ngày càng trưởng thành hơn không chỉ trong hoạch định nội dung lãnh đạo, phạm vi lãnh đạo mà còn linh hoạt, sáng tạo, đa dạng và hiệu quả hơn trong thực thi phương thức lãnh đạo đối với Nhà nước nói riêng và toàn bộ hệ thống chính trị nói chung. Các cơ quan lãnh đạo của Đảng nêu cao vai trò lãnh đạo, chỉ đạo và quyết định những vấn đề trọng yếu mà Quốc hội, Chính phủ, các ngành, các địa phương đề xuất, bảo đảm sự lãnh đạo tập trung thống nhất; khắc phục dần tình trạng hoặc ôm đồm, bao biện hoặc buông lỏng, phiến diện, từng bước phát huy vai trò chủ động của cơ quan nhà nước trong quản lý điều hành; phát huy tính chủ động sáng tạo của các đoàn thể và tính tích cực xã hội của các tầng lớp nhân dân.

Từng bước nâng cao chất lượng các quyết định, đổi mới quy trình ra nghị quyết, cải tiến lề lối làm việc, phát huy dân chủ tập thể, đề cao trách nhiệm cá nhân, củng cố và phát huy các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng. Tập trung sức lực, trí tuệ vào việc thực hiện nhiệm vụ trung tâm là xây dựng kinh tế, củng cố và tăng cường ổn định chính trị, không ngừng đổi mới, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt và củng cố, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc.

Trong quá trình đổi mới và hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng, điểm rường cột và nổi bật là, tiếp tục nắm chắc và quán triệt hơn nữa một số vấn đề về nguyên tắc đảng cầm quyền trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập kinh tế quốc tế và không ngừng hoàn thiện cơ chế vận hành của hệ thống chính trị.

Đảng lãnh đạo toàn diện đất nước và chịu trách nhiệm về mọi thành công và thiếu sót trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sự lãnh đạo của Đảng là để bảo đảm quyền lực của nhân dân, thực sự thuộc về Nhân dân. Vì, chỉ có Đảng lãnh đạo thì Nhà nước mới thực sự là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Đảng không buông lỏng sự lãnh đạo, nhưng cũng không được đứng trên Nhà nước, không độc đoán đối với Nhà nước, mà phải thực thi chức năng, nhiệm vụ lãnh đạo của mình thật sự dân chủ, theo khuôn khổ hành lang pháp luật. Và, Đảng cầm quyền chứ không nhà nước hóa mình. Đây không chỉ là vấn đề có tính nguyên tắc mà còn là bài học kinh nghiệm sau 30 năm đổi mới sinh động và thành công vừa qua, trên tất cả mọi phương diện.

Đảng lãnh đạo các lĩnh vực của đời sống xã hội chủ yếu thông qua Nhà nước. Do đó, Đảng đổi mới phương thức lãnh đạo là để phát huy mạnh mẽ vai trò, hiệu lực của Nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy hiệu lực quản lý của Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân là những nhân tố thống nhất. Hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước và sự phát triển của đất nước là thước đo trình độ lãnh đạo của Đảng. Đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng là phải làm cho Nhà nước thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và vì mục tiêu tối cao là bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân. Là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội, Đảng đặc biệt đề phòng phạm phải các sai lầm, như quan liêu, lạm quyền, thoái hóa, biến chất, đặc quyền, đặc lợi... Vấn đề mấu chốt là, phải phân định rõ chức năng của Đảng và của Nhà nước, của các đoàn thể, xây dựng và hoàn thiện cơ chế, hình thức, biện pháp phát huy dân chủ, ngăn ngừa, khắc phục sai lầm; hết sức chăm lo thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, phát huy mạnh mẽ trí tuệ, nghị lực và năng lực sáng tạo to lớn của nhân dân.

Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, một trong những vấn đề quan trọng là xây dựng phương pháp, cách thức quản lý nhà nước bằng pháp luật, tuân thủ luật pháp, là nêu cao vai trò của pháp chế, yêu cầu mọi tổ chức, mọi công dân đều phải tôn trọng và tuân thủ pháp luật... nhằm phục vụ và bảo vệ tốt nhất lợi ích của nhân dân, của đất nước. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà chúng ta xây dựng là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, dựa trên cơ sở khối đại đoàn kết toàn dân, lấy liên minh giữa giai cấp công nhân với nông dân và đội ngũ trí thức làm nền tảng, do Đảng lãnh đạo.

Trên thực tế, cần lưu ý trong một số lĩnh vực, một số vấn đề không thể phân chia một cách máy móc, càng không thể đồng nhất giữa sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, tính chủ động của các đoàn thể chính trị, vì các vấn đề đó có sự khác nhau về chủ thể thực hiện, về hình thức thực hiện, cách thức và công cụ thực hiện.

Mặc dù vậy, cho đến nay, sau gần 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới, việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng chưa tương xứng với yêu cầu đổi mới trên các phương diện của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhất là những khâu đột phá, những lĩnh vực quan trọng (xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà trọng tâm là đổi mới cơ chế, chính sách...; đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị mà trọng tâm là cải cách hành chính); chưa đáp ứng hiệu quả yêu cầu đổi mới trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và của các đoàn thể. Trên một số lĩnh vực còn lúng túng, cả về nhận thức và về tổ chức hoạt động; có không ít vấn đề chưa thật sáng tỏ; chưa cụ thể hóa và thể chế hóa được một số quan niệm, phương hướng chỉ đạo xây dựng và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đã được đề ra. Trong một số tổ chức và lĩnh vực, ở một số khâu, còn chưa phân định thật rõ chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ giữa Đảng và Nhà nước, nhất là trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế... Vẫn tồn tại tình trạng bao biện lẫn tình trạng buông lỏng, thậm chí lúng túng ở một số phương diện. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện nghị quyết của Đảng vẫn là một khâu yếu, cấp bách chưa khắc phục kịp thời và hiệu quả. Đảng ta nhấn mạnh: “Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng còn chậm và lúng túng. Chậm nghiên cứu và ban hành những quy định cụ thể về phương thức Đảng lãnh đạo Nhà nước; chậm xây dựng các cơ chế phối hợp giữa các tổ chức trong hệ thống chính trị”(3). Nhất là, “một số vấn đề ở tầm quan điểm, chủ trương lớn chưa được làm rõ nên chưa đạt được sự thống nhất cao về nhận thức và thiếu dứt khoát trong hoạch định chính sách, chỉ đạo điều hành... Sự chỉ đạo tổ chức thực hiện chưa tốt... Tình trạng nói nhiều làm ít, làm không đến nơi đến chốn hoặc không làm còn diễn ra ở nhiều nơi... Công tác kiểm tra, thanh tra còn thiếu hiệu lực”(4).

Không dừng lại ở đó, dù sau gần 25 năm lãnh đạo công cuộc đổi mới, năm 2010, Đảng ta tiếp tục khẳng định: “Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trên một số nội dung chưa rõ, chậm đổi mới. Chức năng, nhiệm vụ của đảng đoàn, ban cán sự đảng chưa được xác định rõ ràng, cụ thể nên hoạt động còn lúng túng. Phong cách, lề lối làm việc đổi mới chậm; hội họp vẫn nhiều. Nguyên tắc tập trung dân chủ còn bị vi phạm, ảnh hưởng đến sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng”(5). Và, sau 30 năm việc “Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội còn chậm, nhất là việc cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011); phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước có những nội dung còn lúng túng. Chưa xác định rõ nội dung và phương thức cầm quyền...”, như Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XII của Đảng nhận định.

Đó thực sự là những đại sự trong việc tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đáp ứng yêu cầu công cuộc đổi mới hiện nay.

Yêu cầu về quan điểm và phương châm thực thi trọng trách cầm quyền trong đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trước tình hình mới

Trước đòi hỏi bức bách của toàn dân tộc trong công cuộc đổi mới là, phải tranh thủ cơ hội, vượt qua thách thức, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, toàn diện và đồng bộ, phát triển nhanh và bền vững hơn, để làm tròn vị trí, vai trò và trách nhiệm lịch sử, Đảng ta phải tiếp tục đổi mới sâu sắc, hoàn thiện hơn nữa phương thức lãnh đạo, trên cơ sở thấu triệt những quan điểm cơ bản sau đây :

Một là, đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng phải xuất phát từ đường lối chính trị thực hiện sự nghiệp đổi mới toàn diện. Đại hội X của Đảng hoạch định nhiệm vụ cách mạng và nội dung lãnh đạo của Đảng, theo đó, nhất định phương thức lãnh đạo cũng phải thay đổi cho phù hợp. Đó là yêu cầu khách quan của nhiệm vụ chính trị, là đòi hỏi của các cấp ủy và tổ chức đảng, của toàn bộ hệ thống chính trị.

Hai là, đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng phải đồng bộ với đổi mới tổ chức và thể chế chính trị, thể chế nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và cơ chế vận hành của hệ thống chính trị. Đây là một nội dung, một bộ phận trọng yếu và hữu cơ của toàn bộ công tác xây dựng Đảng; là sự biểu hiện tập trung và sinh động năng lực lãnh đạo chính trị, văn hóa chính trị trong Đảng và của Đảng đối với toàn xã hội. Xác định trúng, đúng và phân định rõ vị trí, chức năng, nhiệm vụ, tổ chức và mối quan hệ giữa Đảng với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, đặc biệt là với Nhà nước trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế hiện nay.

Gắn việc xây dựng, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng với việc kiện toàn nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức trong hệ thống chính trị; và, phải lựa chọn bước đi phù hợp.

Ba là, đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng phải phù hợp với trình độ trí tuệ của đội ngũ cán bộ, đảng viên, trình độ dân chủ của Đảng, trình độ dân chủ của toàn xã hội và hệ thống tổ chức của Đảng, đặt vững trên nền tảng nguyên tắc tập trung dân chủ. Có thể nói, đây là một trong những vấn đề có tính quyết định. Hệ thống tổ chức bộ máy đảng, bản lĩnh, trình độ và phong cách lãnh đạo của người đứng đầu cấp ủy có ảnh hưởng quan trọng đến phương pháp lãnh đạo, lề lối và phong cách làm việc của cấp ủy và tổ chức đảng. Do đó, bảo đảm nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, người đứng đầu cấp ủy phải thật sự là tấm gương tiêu biểu về phẩm chất, trí tuệ về phong cách công tác dân chủ; đồng thời, cụ thể hóa, thể chế hóa quan điểm, chủ trương đổi mới phương thức lãnh đạo thành điều lệ, quy chế, quy trình công tác là việc rất quan trọng. Đồng thời, chống mọi thói tệ gia trưởng, quan liêu, đầu óc “ông tướng”, “bà tướng”... trong người đứng đầu. Nâng cao trình độ mọi mặt, trước hết là trình độ chính trị và trình độ học vấn của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Phát huy dân chủ trong Đảng một cách mạnh mẽ làm tiền đề và động lực phát huy dân chủ xã hội một cách đúng hướng, toàn diện nhằm góp phần xây dựng, chỉnh đốn Đảng một cách chủ động và hiệu quả, ngang tầm người lãnh đạo chính trị.

Bốn là, đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng phải đặt trong mối liên hệ và tương tác với sự phát triển khoa học lãnh đạo, quản lý và điều kiện, phương tiện kỹ thuật phục vụ sự lãnh đạo. Theo quy mô, chiều sâu và tốc độ của công cuộc đổi mới, dù muốn hay không, việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng phải sử dụng một cách phù hợp và hữu hiệu thành tựu của các khoa học chuyên ngành và liên ngành (điều khiển học, tâm lý học, xã hội học, tin học và các phương tiện kỹ thuật giáo dục và truyền thông...). Đó là yêu cầu cấp bách, nhu cầu tối thiểu, phù hợp với xu thế phát triển hiện nay.

Năm là, phải lấy hiệu quả của việc tổ chức thực hiện đường lối chính trị, sự trưởng thành toàn diện của Đảng, của hệ thống chính trị, trình độ phát triển dân chủ của xã hội, mối liên hệ mật thiết giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân làm thước đo quyết định sự thành công hay không của việc đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng. Đây là sự kiểm chứng đúng đắn và nghiêm khắc nhất vai trò, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Các cấp ủy, các tổ chức đảng từ Trung ương tới chi bộ, mỗi đảng viên phải lấy đó làm tiêu chí để tự soát xét, đánh giá mình, từ đó chủ động điều chỉnh kịp thời phương pháp, hình thức công tác phù hợp trong việc lãnh đạo thực hiện đường lối chính trị...

Theo đó, có thể khẳng định, trong tư cách là Đảng cầm quyền, phương châm chủ đạo trong toàn bộ việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng là, nghệ thuật Đảng hóa thân trong toàn bộ hệ thống chính trị và toàn bộ đời sống xã hội, trên nền tảng pháp quyền xã hội chủ nghĩa và truyền thống văn hóa chính trị - đạo đức - xã hội Việt Nam, tương thích với sự vận động của thế giới đương đại, thể hiện vị thế và trách nhiệm là lãnh tụ chính trị của dân tộc, tất cả với mục tiêu trực tiếp nắm lấy và nắm chắc chính quyền, vận hành toàn bộ xã hội Việt Nam trên con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đây là vấn đề căn bản, không thể mơ hồ hay buông lỏng. Điều cần nhấn mạnh là, lãnh tụ chính trị theo nghĩa rộng rãi nhất chứ không phải là người quản lý hay quản trị đơn thuần, Đảng nắm lấy những cái mà lãnh tụ chính trị cần phải nắm chắc, theo chức năng và trọng trách của một lãnh tụ chính trị, chứ không phải của Nhà nước hay bất cứ một thành viên nào khác của hệ thống chính trị, cố nhiên Đảng cũng là một thành viên của hệ thống chính trị. Nói xác đáng, Đảng giữ tư cách là hạt nhân, là trung tâm của hệ thống chính trị và xã hội một cách dân chủ.

Những phương diện chủ yếu tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền

Thứ nhất, tập trung đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước là khâu mấu chốt trong việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng nói chung.

Theo đó, Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng đường lối, quan điểm, các nghị quyết, quyết định, nguyên tắc giải quyết các vấn đề trọng đại của quốc kế dân sinh; xử lý những vấn đề cụ thể, nhưng có ý nghĩa chính trị quan trọng, mệnh hệ tới nhiều giai cấp, tầng lớp và những vấn đề phức tạp trong quan hệ quốc tế. Trong khi kiên trì nguyên tắc Đảng lãnh đạo tuyệt đối và trực tiếp về mọi mặt đối với lĩnh vực quốc phòng và an ninh, cần phát huy tốt vai trò, chức năng quản lý, điều hành của Nhà nước trong các lĩnh vực đó. Xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nước, bảo đảm tất cả mọi quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân.

Đảng lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa, cụ thể hóa đường lối của Đảng thành Hiến pháp, pháp luật, kế hoạch, các chương trình mục tiêu lớn của Nhà nước, bảo đảm cho Nghị quyết của Đảng đi vào cuộc sống một cách đầy đủ, kịp thời và hiệu quả. Đảng lãnh đạo nhưng không bao biện, làm thay Nhà nước; trái lại, phát huy mạnh mẽ vai trò chủ động, sáng tạo của Nhà nước trong trong quản lý đất nước và xã hội.

Đảng lãnh đạo xây dựng Nhà nước phù hợp với nhiệm vụ mới, trước hết bảo đảm xây dựng Nhà nước thực sự trong sạch, vững mạnh, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả cao. Đảng lãnh đạo Nhà nước thông qua việc thống nhất lãnh đạo và quản lý công tác tổ chức cán bộ và đội ngũ cán bộ chủ chốt công tác trong các cơ quan nhà nước; đồng thời tôn trọng, phát huy trách nhiệm của các tổ chức, phát huy mọi sáng kiến của cán bộ, đảng viên là công chức, viên chức. Trong việc đổi mới tổ chức, cán bộ và phương thức hoạt động của Nhà nước, phải đặc biệt quan tâm, bảo đảm ổn định, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, nhất là trước những bước ngoặt của cách mạng, sự biến động không thuận lợi của đời sống quốc tế.

Kết hợp chặt chẽ việc lãnh đạo bằng tổ chức đảng với lãnh đạo thông qua cá nhân đảng viên, nhất là người đứng đầu, trong bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập trung dân chủ và nêu cao vai trò trách nhiệm của đảng viên là người đứng đầu. Cùng với việc kiện toàn bộ máy, làm rõ chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức đảng, trước hết là đảng đoàn, ban cán sự đảng trong các cơ quan nhà nước, cần chú trọng nâng cao trách nhiệm và tính đảng của các đảng viên hoạt động trong các cơ quan này. Mọi đảng viên, bất kể ở cương vị nào, đều phải luôn nêu cao tính đảng cả trong nhận thức, hành động, trong giữ gìn phẩm hạnh và lối sống; gắn bó mật thiết với nhân dân, tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân.

Đảng kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước thông qua tổ chức đảng, đảng viên; đồng thời, lãnh đạo công tác thanh tra của Nhà nước; lãnh đạo tổ chức, động viên quần chúng kiểm tra, giám sát các công việc và hoạt động của Nhà nước; phát huy mặt tốt, khắc phục mặt yếu kém, đẩy lùi tiêu cực. Thông qua đó, tổng kết kinh nghiệm, luôn bổ sung, hoàn chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Xây dựng quy chế công tác và chỉ đạo việc phối hợp kiểm tra của cấp ủy với thanh tra nhà nước và thanh tra nhân dân, nhằm nâng cao chất lượng kiểm tra, thanh tra làm cho sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước đạt hiệu lực và hiệu quả cao và đúng pháp luật.

Như vậy, sự lãnh đạo của Đảng bảo đảm cho Nhà nước hoạt động theo đúng đường lối chính trị, bảo đảm phối kết hợp và phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, tạo cơ chế cho Nhà nước và các tổ chức hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ. Theo đó, phương thức lãnh đạo của Đảng không phải là dùng mệnh lệnh hành chính, mà là phát huy dân chủ, đề cao tính đảng và nâng cao năng lực thực tế của tổ chức đảng và đảng viên hoạt động ở các cơ quan nhà nước theo luật định.

Theo đó, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước ở cấp Trung ương cần tiếp tục đổi mới, hoàn thiện từng bước trên các phương diện chủ yếu cụ thể sau :

- Đối với Quốc hội: Là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực cao nhất, do đó, sự lãnh đạo của Đảng đối với Quốc hội phải nhằm phát huy đầy đủ trách nhiệm và quyền hạn, bảo đảm hoạt động của Quốc hội đúng các quan điểm, đường lối của Đảng; đồng thời, thể hiện đầy đủ tinh thần dân chủ theo Hiến pháp và Luật Tổ chức, hoạt động của Quốc hội.

Phân biệt rõ và chọn đúng những vấn đề, các quan điểm cơ bản có tính nguyên tắc mà Bộ Chính trị cần chỉ đạo. Những vấn đề ở tầm quan điểm nếu ý kiến còn khác nhau, thì Quốc hội thảo luận dân chủ theo phương hướng của Đảng và quyết định theo đa số. Trong bất cứ vấn đề nào, các đảng viên đều phải nêu cao ý thức tổ chức kỷ luật, nói và làm theo đúng nghị quyết của Đảng; đồng thời, phát huy dân chủ, tham gia thảo luận, tranh luận thẳng thắn, để Quốc hội có quyết sách đúng đắn, hợp lòng dân, thể hiện đúng chủ trương, đường lối của Đảng.

- Đối với Chính phủ: Với vị thế là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, do đó, Ban Chấp hành Trung ương xem xét những phương hướng, chủ trương, chính sách lớn được hoạch định theo thẩm quyền của Chính phủ trên các lĩnh vực bảo đảm đúng định hướng chính trị của Đảng, trên cơ sở tờ trình của Ban Cán sự Đảng Chính phủ. Vai trò quản lý kinh tế - xã hội của Chính phủ vốn đã hết sức quan trọng lại càng quan trọng hơn trong cơ chế kinh tế mới. Chính phủ phải thực hiện đầy đủ cả chức năng quản lý nhà nước - chức năng công quyền - và chức năng phục vụ xã hội, tổ chức tốt đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân với khối lượng ngày càng lớn và yêu cầu ngày càng cao. Là Đảng cầm quyền, Đảng có trách nhiệm lãnh đạo về chính trị, tư tưởng và tổ chức để Chính phủ thực hiện đúng chức năng, vai trò, trọng trách quản lý nhà nước. Đại hội X của Đảng chỉ rõ: “Xác định rõ những loại việc ở tầm Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư trực tiếp quyết định; những lọai việc Chính phủ chủ động quyết định theo thẩm quyền”, để cơ quan lãnh đạo của Đảng tập trung thời gian, công sức vào nhiệm vụ lãnh đạo chính trị, lãnh đạo tư tưởng, kiểm tra việc thực hiện đường lối. Ở đây, đòi hỏi sự kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, giữa khoa học và nghệ thuật lãnh đạo của Đảng trong việc phân định danh mục công việc của Đảng và của Chính phủ.

Sự lãnh đạo thống nhất của Đảng đối với Quốc hội và Chính phủ về công tác cán bộ là một trong những trọng trách của Đảng cầm quyền. Về việc này, Đại hội X của Đảng xác định: Quán triệt và thực hiện đúng nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, đồng thời đề cao trách nhiệm của các tổ chức đảng trong hệ thống chính trị và người đứng đầu tổ chức. Do đó, tiếp tục cụ thể hóa nguyên tắc quan trọng này thành những quy định phù hợp và rõ ràng về trách nhiệm và thẩm quyền của Quốc hội và Chính phủ, của Chủ tịch Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ... trong công tác cán bộ của bộ máy nhà nước. Đề cao và định rõ hơn nữa trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ trưởng trong việc lựa chọn, đào tạo, bố trí, sử dụng cán bộ trong bộ máy quản lý nhà nước, bởi lãnh đạo, quản lý cán bộ trong bộ máy nhà nước là nhiệm vụ quan trọng của Đảng cầm quyền, cũng là trách nhiệm hàng đầu của Thủ tướng Chính phủ theo quy định của pháp luật. Người đứng đầu Chính phủ phải chịu trách nhiệm đầy đủ trước Đảng và Nhà nước về công tác cán bộ trong bộ máy của mình.

- Đối với cơ quan tư pháp: Là các cơ quan bảo vệ pháp luật của Nhà nước, chỉ xử theo luật. Bộ Chính trị chỉ đạo chủ trương về xử lý các loại tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội gây thiệt hại nghiêm trọng tài sản của Nhà nước; về chủ trương, phương hướng và đấu tranh chống tham nhũng, buôn lậu... theo pháp luật. Các cấp ủy không được can thiệp vào việc tố tụng và xét xử của các cơ quan bảo vệ luật pháp. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, ban cán sự đảng của các cơ quan tư pháp theo quy định của Đảng.

- Đối với địa phương: Căn cứ vào quy định chung của Trung ương, Ban Bí thư hướng dẫn các cấp ủy đổi mới sự lãnh đạo của cấp ủy đối với chính quyền các cấp, các đoàn thể theo Điều lệ Đảng và pháp luật của Nhà nước, phù hợp với địa phương một cách sáng tạo. Các cấp ủy và tổ chức đảng xây dựng quy chế cụ thể về nội dung và phương thức lãnh đạo, phong cách và lề lối làm việc đối với các cơ quan chính quyền... Tất cả phải nhằm thực hiện một cách đúng đắn, thắng lợi và hiệu quả các nhiệm vụ đề ra, theo đường lối của Đảng.

2- Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng đối với các đoàn thể chính trị - xã hội, tập trung làm tốt những vấn đề sau:

a- Sự lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể là định hướng chính trị, nội dung và phương thức hoạt động của các tổ chức này, trước hết là mục tiêu, phương hướng phát triển, nội dung hoạt động chủ yếu trong từng thời kỳ, nhằm phát huy cao nhất vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong việc tập hợp đoàn kết rộng rãi, giáo dục quần chúng, nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, nghề nghiệp, đạo đức... nhằm bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân và phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước...

b- Định hướng của Đảng về công tác tổ chức - cán bộ của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể tập trung vào việc xây dựng cơ cấu tổ chức phù hợp, quy mô hợp lý và đúng phạm vi hoạt động; tiêu chuẩn, phương hướng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ; giới thiệu người đứng đầu để các đoàn thể chính trị - xã hội bầu cử theo điều lệ của các tổ chức. Đảng lãnh đạo và phát huy tinh thần tự chủ, sáng tạo của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong xây dựng tổ chức, đổi mới tổ chức làm cơ sở để đổi mới nội dung lớn và phương thức hoạt động chủ yếu.

c- Chỉ đạo đổi mới cơ chế lãnh đạo, chỉ đạo một cách phù hợp, đúng đắn và hiệu quả đối với Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và từng loại hội. Tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống luật pháp về Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể và các hội theo đường lối, quan điểm của Đảng.

Những điều kiện cần và đủ để tiếp tục đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng

Trong rất nhiều vấn đề, cần thực hiện tốt các vấn đề vừa cơ bản, vừa cấp bách sau:

Trước hết, tiếp tục nghiên cứu nhằm xây dựng hệ thống quy chế, quy định một cách thống nhất và cụ thể trên tất cả mọi phương diện, mọi lĩnh vực. Chú trọng xây dựng các ban tham mưu của Đảng đủ mạnh về đội ngũ, nhất là trình độ kiến thức, năng lực nghiên cứu và hoạt động thực tiễn, đổi mới lề lối, phong cách làm việc.

Thứ hai, không ngừng tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận, nâng cao trình độ khoa học trong hoạch định đường lối, chủ trương. Đổi mới tổ chức bộ máy đảng theo hướng tinh gọn, thạo việc. Cải tiến quy trình ra nghị quyết và chú trọng chỉ đạo thực hiện thiết thực; nâng cao chất lượng công tác thông tin; chú trọng điều tra, làm thử, rút kinh nghiệm và nhân rộng kinh nghiệm; phát huy trí tuệ tập thể của cấp ủy, đội ngũ đảng viên; xây dựng cơ chế dân chủ trong nghiên cứu, triển khai thực hiện và các chính sách khác bảo đảm cho các quyết sách được thực hiện kịp thời, đúng đắn và nghiêm chỉnh.

Thứ ba, về tổ chức thực hiện, cần coi trọng làm tốt khâu quán triệt quan điểm, chủ trương của Đảng thật phù hợp và thiết thực cho từng loại đối tượng, lĩnh vực. Thể chế hóa nghị quyết của Đảng thành kế hoạch, pháp luật và chính sách của Nhà nước và những quy chế, quy định cụ thể của các tổ chức đảng. Từng bước quy chế hóa về tổ chức và hoạt động của tổ chức đảng, thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng theo hướng thực sự phù hợp, thiết thực, tinh gọn đáp ứng yêu cầu phát triển từ cơ sở và gắn bó với nhân dân; xác định đúng trọng tâm, trọng điểm cần giải quyết, nói ít làm nhiều.

Đặc biệt khuyến khích, cổ vũ mọi sự tìm tòi, sáng tạo thực hiện nghị quyết của Đảng ở tất cả các cấp ủy, các ngành, các địa phương... Đổi mới phong cách của người lãnh đạo, quản lý nói chung, người đứng đầu cấp ủy, đứng đầu bộ máy nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nói riêng theo hướng khoa học, dân chủ, thiết thực và thành thạo công việc. Dựa hẳn vào nhân dân để xây dựng Đảng. Hiện đại hóa các phương tiện phục vụ việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng.

Cuối cùng, thực thi nghiêm chế độ báo cáo, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của Đảng. Không làm tốt công tác kiểm tra là buông lỏng sự lãnh đạo, là không lãnh đạo. Do đó, cùng với kiểm tra, giám sát trong Đảng, cần phối hợp chặt chẽ với thanh tra, kiểm soát từ phía Nhà nước, sự giám sát của công luận, của nhân dân và của toàn bộ hệ thống chính trị, đối với các tổ chức đảng và đảng viên ở mọi lúc, mọi nơi; các tổ chức đảng chú trọng sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết, chỉ đạo chặt chẽ, sát thực hoạt động của chính quyền các cấp, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể; thực hiện kịp thời chế độ khen thưởng và kỷ luật nghiêm minh theo Điều lệ Đảng, điều lệ các đoàn thể và pháp luật của Nhà nước.

Có thể nói gọn là, sự thành công hay không trong việc cầm quyền của Đảng trong sự nghiệp đổi mới những năm tiếp theo tùy thuộc một phần cơ bản và quan trọng vào việc đổi mới, hoàn thiện phương thức lãnh đạo của Đảng. Nó quyết định sứ mệnh cầm quyền của Đảng, nhân tố quan trọng bảo đảm cho những quyết sách chính trị của Đảng thành công, góp phần quyết định vị thế, năng lực, sức mạnh và trách nhiệm lịch sử của Đảng ngang tầm phát triển đất nước hiện nay và tương lai./.

---------------------------------------------

(1), (2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 306, 281

(3), (4) Văn kiện Đại hội X đã dẫn, tr. 272 - 273, 65 - 66

(5) Văn kiện Đại hội đại hội toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 175 - 176