Những dấu ấn đậm nét của quan hệ hợp tác

Trong những năm qua, quan hệ chính trị giữa Việt Nam và Liên bang Nga phát triển tốt đẹp, không ngừng được củng cố và mở rộng. Dấu ấn trong quan hệ hai nước là chuyến thăm hữu nghị chính thức Liên bang Nga của Thủ tướng Võ Văn Kiệt vào tháng 6-1994. Trên cơ sở nguyên tắc tôn trọng chủ quyền quốc gia, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi, lãnh đạo hai nước đã ký Hiệp ước về những nguyên tắc cơ bản của quan hệ hữu nghị giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên bang Nga, đặt nền móng và cơ sở pháp lý cho tình hữu nghị bền chặt và quan hệ hợp tác tốt đẹp giữa hai nước trong tình hình mới.

Tháng 3-2001, hai nước một lần nữa khẳng định sự tương đồng về nhu cầu hợp tác và quyết tâm chính trị nhằm đưa quan hệ Việt Nam - Liên bang Nga tiến triển theo hướng hợp tác chặt chẽ, ổn định lâu dài ở tầm chiến lược dài hạn, với Tuyên bố chung về quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên bang Nga, nhân chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Nga V. Pu-tin.

Hai nước đã trao đổi nhiều phái đoàn ở tất cả các cấp, các ngành. Về phía Liên bang Nga, có chuyến thăm cấp nguyên thủ quốc gia sang Việt Nam của Thủ tướng M. Ca-xi-a-nốp (tháng 3-2002), Thủ tướng M. Phờ-rát-cốp (tháng 02-2006), Tổng thống V. Pu-tin (tháng 11-2006), Tổng thống Đ. Mét-vê-đép (tháng 10-2010). Về phía Việt Nam, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An sang thăm Nga (tháng 01-2003), Chủ tịch nước Trần Đức Lương (tháng 5-2004), Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (tháng 9-2007 và tháng 12-2009), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Phú Trọng (tháng 4-2009), Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh (tháng 10-2002 và tháng 7-2010), Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (tháng 8-2008 và tháng 5-2010).

Năm 2012 đánh dấu bước phát triển quan trọng trong quan hệ song phương Việt Nam - Liên bang Nga, với việc chính phủ hai nước nhất trí nâng quan hệ Việt Nam - Liên bang Nga lên tầm “Đối tác chiến lược toàn diện”, sau chuyến thăm Nga của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang (tháng 7-2012) và chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nga Đ. Mét-vê-đép (tháng 11-2012). Nga xác định Việt Nam là đối tác chiến lược quan trọng và quan hệ với Việt Nam là một trong những hướng ưu tiên trong chính sách châu Á - Thái Bình Dương của Nga, nhất là trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới. Với chính sách đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa, Việt Nam cũng luôn coi trọng quan hệ truyền thống, hữu nghị và hợp tác với Liên bang Nga. Mới đây, quan hệ song phương tiếp tục được củng cố và làm sâu sắc thêm qua chuyến thăm hữu nghị chính thức Liên bang Nga của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (tháng 5-2013), khẳng định sự coi trọng và mong muốn không ngừng phát triển quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Liên bang Nga.

Thông qua các cuộc tiếp xúc, trao đổi, lãnh đạo hai nước đã đạt được nhiều thỏa thuận quan trọng mang tính chiến lược, vừa định hướng tổng thể cho quan hệ hai nước trong thời gian dài, vừa kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, củng cố vững chắc sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa lãnh đạo và nhân dân hai nước.

Hoạt động ngoại giao giữa hai nước được triển khai tích cực trên cả ba kênh: ngoại giao Nhà nước, đối ngoại Đảng và ngoại giao nhân dân. Cơ chế đối thoại ở nhiều cấp trong các hoạt động ngoại giao chính trị, kinh tế và một số lĩnh vực khác được tạo dựng và phát triển. Bên cạnh đó, chính phủ hai nước cũng luôn nhất quán chủ trương cùng phối hợp chặt chẽ, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, như Diễn dàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Liên hợp quốc,…; đẩy mạnh hợp tác trong khuôn khổ ASEAN - Nga; Ủy ban liên Chính phủ về hợp tác kinh tế - thương mại và khoa học - kỹ thuật, đối thoại chiến lược - quốc phòng - an ninh thường niên, tham vấn chính trị định kỳ giữa hai bộ ngoại giao được triển khai hiệu quả.

Quan hệ kinh tế - thương mại không ngừng phát triển

Là cường quốc kinh tế lớn thứ 9 thế giới và là một trong 5 thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, cũng như của nhiều tổ chức toàn cầu khác, như G-8, G-20, Nhóm các nền kinh tế mới nổi gồm Bra-xin, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc (BRICS) và mới đây là Tổ chức Thương mại thế giới (WTO)…, Liên bang Nga luôn là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam trong hầu hết các lĩnh vực thương mại, đầu tư, năng lượng,… Đồng thời, Việt Nam cũng là thị trường ưu tiên trong chính sách của các nhà đầu tư Nga tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Trong lĩnh vực thương mại, Liên bang Nga là bạn hàng quan trọng của Việt Nam cũng như Việt Nam là một trong các đối tác thương mại chủ yếu của Nga ở châu Á. Kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Liên bang Nga trong nhiều năm qua không ngừng gia tăng (năm 2011 đạt 3 tỷ USD; năm 2012: 3,7 tỷ USD, tăng 19,7% so với năm 2011; trong 7 tháng đầu năm 2013: 2,7 tỷ USD, tăng 1,7% so với cùng kỳ năm 2012, dự báo năm 2013 sẽ đạt 4 tỷ USD). Hai nước đặt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại hai chiều lên 7 tỷ vào năm 2015 và tiến tới 10 tỷ vào năm 2020.

Việt Nam xuất khẩu chủ yếu sang thị trường Nga các mặt hàng công nghiệp nhẹ tiêu dùng, như: thủy - hải sản, dệt may, giày dép, cao su, nông sản nhiệt đới, thủ công mỹ nghệ, đồng thời nhập khẩu từ Nga các mặt hàng sắt thép, phân bón, xăng dầu các loại, khoáng sản, máy móc, thiết bị, kim loại và sản phẩm kim loại. Các hoạt động xuất nhập khẩu đã đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của cả hai nước, đặc biệt là đối với Việt Nam trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.

Về hợp tác đầu tư, tính đến cuối tháng 8-2013, Nga đứng thứ 19 trong số 96 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, với 92 dự án đầu tư trực tiếp có tổng số vốn đăng ký gần 2 tỷ USD. Thăm dò và khai thác dầu khí là những lĩnh vực chủ yếu Nga đầu tư vào Việt Nam. Nhiều tập đoàn dầu khí lớn của Nga có mặt tại Việt Nam, như Gazprom, Lukoil Overseas, TNK - BP Management,… Thành lập vào năm 1981, Vietsovpetro là doanh nghiệp liên doanh của 2 nước có vị trí quan trọng hàng đầu và có doanh thu thu lớn nhất trong số những công ty có nguồn vốn nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở việc khai thác dầu trên thềm lục địa Việt Nam, liên doanh dầu khí giữa hai nước đã mở rộng sang cả vùng Bắc của Nga và sang nước thứ ba. Liên doanh Rusvietpetro đã khai thác dòng dầu thương mại đầu tiên tại mỏ Bắc Khô-xê-đa-út vào tháng 9-2010 và mỏ Vi-xô-vôi (Nga) vào tháng 7-2011. Thêm vào đó, với việc đạt được thỏa thuận tiếp tục hợp tác trong xây mới và hiện đại hóa các công trình năng lượng tại Việt Nam, hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực điện hạt nhân có bước đột phá lớn. Hiệp định Liên chính phủ về hợp tác xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên đã được hai nước ký kết vào ngày 31-10-2010.

Mở rộng hợp tác trên nhiều lĩnh vực

Việt Nam và Nga tích cực triển khai mạnh mẽ các hoạt động hợp tác rộng rãi trên nhiều lĩnh vực khác, như giáo dục - đào tạo, an ninh - quốc phòng, giao lưu văn hóa, du lịch.

Trong hợp tác giáo dục - đào tạo, hằng năm, Nga cấp một số lượng đáng kể học bổng để đào tạo đại học và sau đại học cho các sinh viên và cán bộ khoa học - kỹ thuật của Việt Nam. Hiện nay, có khoảng 5.000 sinh viên Việt Nam đang du học tại Nga. Ở Nga cũng có 4 trung tâm nghiên cứu lớn về Việt Nam. Đại học Quốc tế Việt - Nga tại Việt Nam đã được hai bên xúc tiến thành lập. Đồng thời, nhiều trường đại học của Nga đã có những mối quan hệ, hợp tác với các trường đại học của Việt Nam, qua đó nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập và nghiên cứu, mang lại hiệu quả cao hơn cho công tác giáo dục - đào tạo của hai nước.

Quan hệ an ninh - quốc phòng được hai nước quan tâm đẩy mạnh, nhằm đối phó với nhiều thách thức, như khủng bố, an ninh, an toàn hàng hải, tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm tài chính... Quan hệ hợp tác kỹ thuật quân sự - quốc phòng giữa Việt Nam và Liên bang Nga được đánh giá là ổn định, vững chắc, đạt hiệu quả cao, góp phần tích cực vào việc tăng cường sự hiểu biết, tin cậy lẫn nhau.

Gần đây nhất, trong chuyến thăm Nga của Bộ trưởng Quốc phòng Phùng Quang Thanh (tháng 8-2013), Bộ trưởng Quốc phòng hai nước đã nhất trí tích cực thúc đẩy và trao đổi các hoạt động trong lĩnh vực quốc phòng ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững, sát với nhu cầu thực tế của mỗi bên, trên cơ sở phù hợp với luật pháp quốc tế, cũng như luật pháp, quy định và chính sách quốc gia của mỗi nước, vì hòa bình, ổn định trên thế giới và khu vực. Cụ thể là, hai bên thường xuyên trao đổi các cấp thăm lẫn nhau, tiến hành Đối thoại chính sách quốc phòng định kỳ cấp thứ trưởng, trao đổi thông tin, đào tạo cán bộ kỹ thuật quân sự, hải quân, giao lưu sĩ quan trẻ quân đội, hợp tác tại các diễn đàn quốc tế và khu vực; đồng thời hợp tác chặt chẽ trên các diễn đàn song phương và đa phương, nhằm kết nối một cách hiệu quả khuôn khổ hợp tác khu vực, đặc biệt là tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng.

Hợp tác văn hóa, du lịch giữa Việt Nam và Liên bang Nga được thúc đẩy mạnh mẽ với việc phối hợp tổ chức nhiều chương trình hoạt động có ý nghĩa, như trao đổi các đoàn biểu diễn nghệ thuật, liên hoan phim, triển lãm tranh, ảnh, tem thư về đất nước và con người nhằm quảng bá hình ảnh và nâng cao hiểu biết về Việt Nam tại Nga, cũng như về Nga tại Việt Nam. Với việc Trung tâm Văn hóa - Khoa học Nga tại Việt Nam được thành lập và đi vào hoạt động (tháng 9-2003), hợp tác văn hóa giữa hai nước càng có thêm điều kiện thắt chặt hơn nữa, góp phần tăng cường quan hệ hữu nghị, tin cậy và hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước.

Du lịch là lĩnh vực hợp tác đầy tiềm năng và là kênh quan trọng gắn bó quan hệ thường xuyên giữa nhân dân hai nước. Là đất nước có diện tích lớn nhất thế giới (17.075.400 km2), trải dài trên hai lục địa Âu - Á, có lịch sử và văn hóa lâu đời với những địa danh nổi tiếng thế giới, Nga là điểm đến du lịch mong muốn của nhiều người dân Việt Nam. Ngược lại, Việt Nam với khí hậu nhiệt đới gió mùa, bờ biển dài gần 3.000 km, đang trở thành điểm đến hấp dẫn của nhiều du khách, trong đó có du khách Nga. Những năm gần đây, khách du lịch Nga đến Việt Nam ngày càng tăng, với 174.000 lượt khách năm 2012, tăng 71% so với năm 2011; 170.000 lượt khách trong 7 tháng đầu năm 2013, tăng 57% so với cùng kỳ năm 2012. Dự kiến, năm 2013 Việt Nam sẽ đón khoảng 250.000 - 280.000 lượt khách Nga. Việt Nam cũng đặt mục tiêu đến năm 2015 sẽ đón 350.000 lượt khách Nga đến tham quan, du lịch.

Thông qua các cơ quan như Ủy ban liên Chính phủ Việt - Nga, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, Hội Hữu nghị Việt - Nga, Hội Hữu nghị Nga - Việt,… quan hệ Việt Nam - Nga trên các lĩnh vực khác như khoa học - kỹ thuật, hợp tác địa phương, thông tin - truyền thông, cũng ngày càng sôi động hơn, đạt hiệu quả cao hơn, góp phần tăng cường tình hữu nghị, gắn bó giữa nhân dân hai nước.

Tăng cường sự hợp tác vì lợi ích của cả hai bên

Có thể nói, mối quan hệ Việt Nam - Liên bang Nga ngày nay đã lưu giữ được những giá trị tốt đẹp trong quá khứ, trong đó giá trị lớn nhất, đáng trân trọng nhất là lòng tin cậy và sự tôn trọng lẫn nhau. Thực tế hơn 60 năm qua đã minh chứng, dù trải qua bao thăng trầm, biến động của lịch sử, quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp giữa hai nước vẫn luôn được duy trì, củng cố và phát triển lên tầm cao mới, để hai nước cùng vững bước tăng cường sự hợp tác vì lợi ích của cả hai bên. Trên tinh thần “Đối tác chiến lược toàn diện”, hai bên nhất trí đẩy mạnh quan hệ hợp tác, tiếp tục triển khai nhiều dự án trên các lĩnh vực.

Một là, tiếp tục tăng cường quan hệ chính trị có độ tin cậy cao thông qua cơ chế trao đổi đoàn các cấp, đặc biệt ở cấp cao nhất; thúc đẩy giao lưu Quốc hội, chính đảng, chính quyền địa phương và nhân dân hai nước theo hướng thực chất, cụ thể là tập trung vào các lĩnh vực là thế mạnh của nhau; tích cực ủng hộ ứng viên của nhau tại các cơ quan của Liên hợp quốc, cũng như các tổ chức quốc tế khác. Bên cạnh đó, các cuộc họp của Ủy ban liên Chính phủ Việt - Nga, cơ chế Đối thoại chiến lược Ngoại giao - Quốc phòng - An ninh thường niên, tham vấn chính trị định kỳ giữa hai Bộ Ngoại giao… sẽ là các điểm ưu tiên trong quan hệ hợp tác giữa hai bên.

Hai là, đẩy nhanh việc tìm kiếm và cụ thể hóa các khả năng mới, nhằm đạt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại hai chiều lên 7 tỷ USD vào năm 2015 và 10 tỷ USD vào năm 2020; phấn đấu kết thúc đàm phán về ký kết Hiệp định Thương mại tự do (FTA) với Liên minh Hải quan, gồm 3 nước Nga, Bê-la-rút và Ca-dắc-xtan trong vòng 2 năm. Đây là hình thức hợp tác đầy triển vọng, “sẽ nhân lên gấp bội khả năng kinh tế - thương mại của cả hai bên”, đồng thời cho phép Việt Nam và Nga phối hợp hành động cả trong hoạch định và thực thi chính sách kinh tế. Tham gia FTA bốn bên, hàng hóa Việt Nam, Nga và các đối tác sẽ có thêm thị trường mới.

Ba là, tích cực đẩy mạnh hơn nữa kết nối giữa các doanh nghiệp hai nước, đặc biệt là các doanh nghiệp dầu khí, để tìm cơ hội hợp tác cùng có lợi, thành lập các liên doanh mới nhằm mở rộng các khu vực thăm dò và khai thác dầu khí trên thềm lục địa Việt Nam, Nga và các nước thứ 3; thực hiện đúng tiến độ Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận I trên cơ sở công nghệ tiên tiến, nhằm bảo đảm an toàn, chất lượng và hiệu quả cao nhất.

Bốn là, thúc đẩy quá trình thành lập trường Đại học Công nghệ Việt - Nga tại Hà Nội trên cơ sở phía Nga cung cấp tín dụng cho dự án, nhằm đào tạo chuyên gia có trình độ cao cho Việt Nam; duy trì và nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga; khuyến khích hợp tác giữa các địa phương hai nước theo hướng tăng cường hiệu quả và thực chất; tạo điều kiện và cơ chế hợp tác để các cơ quan hữu quan hai nước tiến hành nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trong khuôn khổ các chương trình, dự án chung; tăng cường quan hệ trong lĩnh vực nhân văn, mở rộng hợp tác du lịch, văn hóa, giao lưu nhân dân, nhằm tạo nền tảng vững chắc phát triển quan hệ hợp tác hữu nghị truyền thống giữa Việt Nam và Nga.

Năm là, tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi cho kiều dân hai nước sinh sống, lao động và học tập trên lãnh thổ của nhau, phù hợp với luật pháp hai nước; chú trọng hơn nữa đến hợp tác trong những lĩnh vực có thế mạnh, như kỹ thuật quân sự, đầu tư hạ tầng, công nghệ thông tin và truyền thông, bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu, chống thiên tai, dịch bệnh./.