1- “Nhóm lợi ích” là tập hợp có tính tự phát hoặc tự giác nhưng hoàn toàn tự nguyện của những người có chung mục đích, chung lợi ích. Hoạt động chủ yếu của “nhóm lợi ích” là tìm cách tác động đến việc hoạch định và thực hiện chính sách làm sao có lợi nhất cho nhóm mình. “Nhóm lợi ích” vừa có tác động tích cực, vừa tiêu cực đến lợi ích chung của toàn xã hội. Những “nhóm lợi ích” nào đạt được lợi ích cho nhóm mình mà không làm tổn hại đến lợi ích chung của xã hội, của cộng đồng là những “nhóm lợi ích” tích cực và thường là những nhóm hoạt động công khai. Ngược lại, những “nhóm lợi ích” mà hoạt động chỉ vì lợi ích của nhóm mình, gây tổn hại đến lợi ích của các nhóm khác, đặc biệt là đến lợi ích chung của quốc gia, dân tộc, là những “nhóm lợi ích” tiêu cực⁽¹⁾.

Ở Việt Nam, khái niệm “nhóm lợi ích” thường được hiểu theo nghĩa tiêu cực. Với quan niệm này, “nhóm lợi ích” không được hiểu là lợi ích của giai cấp, tầng lớp xã hội mà là lợi ích của một thiểu số người có quan hệ mật thiết với nhau, tìm cách mang lại lợi ích cho nhóm mình, đi ngược lại lợi ích chung của quốc gia, dân tộc. Đây là những “nhóm lợi ích” cần phải được kiểm soát và ngăn chặn.

Ở Việt Nam, những năm qua, do sự phát triển nhanh chóng của kinh tế - xã hội và quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, bên cạnh “nhóm lợi ích” tích cực đã xuất hiện ngày càng nhiều “nhóm lợi ích” tiêu cực, đã và đang ảnh hưởng, tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội, nhất là ở những ngành, lĩnh vực quan trọng, liên quan trực tiếp đến cuộc sống của các tầng lớp nhân dân, như quản lý đất đai, tài chính - ngân hàng, đầu tư xây dựng cơ bản, khai thác tài nguyên. Thậm chí, “nhóm lợi ích” tiêu cực còn xuất hiện ở một số ngành, lĩnh vực vốn vẫn được coi là tôn nghiêm, liên quan đến an ninh quốc gia, như công tác tổ chức - cán bộ, phòng, chống tội phạm,... Một loạt vụ án tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử trong thời gian gần đây liên quan đến nhiều tổ chức đảng, đảng viên, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo cao cấp cho thấy, “nhóm lợi ích” đã leo cao, luồn sâu vào trong bộ máy Đảng và Nhà nước, đe dọa đến sự tồn vong của Đảng và chế độ.

Nhìn một cách tổng thể, trong phạm vi quốc gia, chưa có sự lũng đoạn của “nhóm lợi ích” tiêu cực, nhưng đã có biểu hiện, tác động của “nhóm lợi ích” lên quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Trên bình diện nhỏ hơn, ở một số tỉnh, bộ, ngành đã có sự lũng đoạn của “nhóm lợi ích” đối với chính quyền; có nơi “nhóm lợi ích” đã can thiệp sâu vào quá trình hướng lái chính sách ở một số lĩnh vực. Sự chi phối, lũng đoạn về kinh tế sớm hay muộn cũng dẫn đến sự chi phối công tác tổ chức - cán bộ và lũng đoạn về chính trị trên các phạm vi khác nhau⁽²⁾. Đây là điều vô cùng nguy hiểm. Việc Bộ Chính trị, Ban Bí thư trong nhiệm kỳ khóa XII thi hành kỷ luật một số tổ chức đảng (Ban cán sự đảng Bộ Công Thương, Ban cán sự đảng Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng,...) đã minh chứng cho nhận định trên.

Vậy “nhóm lợi ích” tiêu cực có đặc điểm gì mà có được sự can thiệp, tác động lớn như vậy, có thể chi phối, thao túng hướng lái quá trình hoạch định và thực thi chính sách, làm suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, gây bức xúc, bất bình, làm xói mòn niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước? Trước hết, cần khẳng định, “nhóm lợi ích” tiêu cực ở Việt Nam rất đa dạng, phức tạp, liên quan đến những người có chức, có quyền, nhất là liên quan đến cán bộ trong bộ máy công quyền. Đó có thể là những cán bộ ở cấp Trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã, thậm chí còn nằm trong cả các cơ quan bảo vệ, thực thi pháp luật, các doanh nghiệp,... “Nhóm lợi ích” phần lớn nằm bên trong cơ cấu quyền lực, được tổ chức chặt chẽ, nên dễ tác động đến việc hoạch định và thực thi chính sách cũng như tạo nên những đặc quyền, đặc lợi. Thứ hai, “nhóm lợi ích” là sự cấu kết, móc ngoặc giữa cán bộ, đảng viên có chức, có quyền nhưng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với nhau, giữa cán bộ, đảng viên với doanh nghiệp. Thứ ba, “nhóm lợi ích” hoạt động rất tinh vi, được tổ chức chặt chẽ, nên rất khó phát hiện, nhận biết. Nếu có phát hiện, nhận biết được thì cũng rất khó điểm mặt, chỉ tên, vì không có bằng chứng hoặc nếu có bằng chứng thì cũng bị nhóm vô hiệu hóa bằng quyền lực, sử dụng mọi thủ đoạn để bịt đầu mối. Đặc biệt, những người có chức vụ, quyền hạn càng cao nằm trong “nhóm lợi ích” thì càng khó phát hiện, vì được che chắn rất tinh vi, được tổ chức chặt chẽ bởi quyền lực và gây ra tác động, hệ lụy cho xã hội lại càng lớn. Thứ tư, “nhóm lợi ích” luôn gắn chặt với hành vi tham nhũng. Tham nhũng liên quan đến “nhóm lợi ích” là dạng tham nhũng lớn, có tổ chức cao, nghiêm trọng nhất, tinh vi nhất, rất khó phát hiện so với “tham nhũng vặt”. Thứ năm, hình thức liên kết của “nhóm lợi ích” rất đa dạng, phong phú, có thể lâu dài, có thể tạm thời tùy theo từng cơ hội, bối cảnh, tình hình. Thành viên của nhóm không xuất đầu lộ diện, không công khai thừa nhận “tư cách thành viên” của mình. Sự liên kết giữa các thành viên chỉ bằng và thông qua thỏa thuận ngầm.

Như vậy, có thể thấy, bản chất của “nhóm lợi ích” tiêu cực chính là sự cấu kết, móc ngoặc của những người có quyền lực với nhau hoặc người có quyền lực với doanh nghiệp bất liêm nhằm trục lợi, tham nhũng. Để mưu cầu, giành giật, chiếm đoạt lợi ích vật chất, danh tiếng, quyền lực cho bản thân và phe nhóm mình, tác động đến quá trình hoạch định và thực thi chính sách, “nhóm lợi ích” thường sử dụng các phương thức sau đây:

Một là, sử dụng phương thức kinh tế. Đây là phương thức tác động cơ bản, phổ biến và mang lại lợi ích lớn. Đó là việc “nhóm lợi ích” tìm cách mua chuộc, hối lộ quan chức, người có quyền ra quyết định hoạch định, thực thi chính sách. Việc mua chuộc, hối lộ quan chức có thể bằng tiền, vật phẩm, tặng phẩm,... Phương thức này là quan trọng, có tác dụng lớn, nhưng trong thực tế, việc sử dụng phương thức này của các “nhóm lợi ích” cũng “muôn hình vạn trạng”, lúc ào ạt, nhanh, mạnh, lúc ngấm ngầm, chậm rãi, nhưng đưa lại lợi ích lớn hơn các phương thức khác. Phương thức kinh tế cũng thường được sử dụng kết hợp, lồng ghép với các phương thức khác, ít khi được sử dụng tách biệt, đơn lẻ và riêng rẽ. Đây là một trong những phương thức căn bản nhất, lâu đời nhất và tồn tại dưới mọi chế độ⁽³⁾.

Hai là, sử dụng phương thức chính trị. Với phương thức này, “nhóm lợi ích” có người nằm trong bộ máy có thể tác động, chỉ đạo, chi phối,... quá trình hoạch định, thực thi chính sách. Khi nhóm có đại diện trong tổ chức, bộ máy công quyền, họ sẽ dùng quyền lực, các mối quan hệ để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho nhóm mình. Trong trường hợp “nhóm lợi ích” không có đại diện trong tổ chức, bộ máy công quyền, họ sẽ tìm cách móc ngoặc, quan hệ với quan chức, những người có quyền ra quyết định để mua chuộc, chi phối một hay một vài mắt xích, bộ phận trong bộ máy công quyền. Đây cũng là phương thức phổ biến được các “nhóm lợi ích” sử dụng và trên thực tế tỏ ra rất hiệu quả.

Ba là, sử dụng báo chí - truyền thông. Nhận thức được vai trò quan trọng của các phương tiện thông tin đại chúng, “nhóm lợi ích” tìm cách kết thân, mua chuộc một số phóng viên, biên tập viên, lãnh đạo một số cơ quan báo chí để tuyên truyền, đưa tin, viết bài theo mong muốn, định hướng của “nhóm lợi ích”, bẻ lái dư luận theo ý đồ của nhóm. Phương thức tác động thông qua báo chí - truyền thông rất tinh vi, khó nhận biết, dễ đánh lừa dư luận, đã và đang được các “nhóm lợi ích” sử dụng triệt để.

Với những đặc điểm, biểu hiện, phương thức tác động hết sức phong phú, đa dạng, “nhóm lợi ích” đã len lỏi, có mặt ở hầu hết các ngành, lĩnh vực, ở mọi cấp, mọi khâu, công đoạn của quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Câu hỏi đặt ra ở đây là: Tại sao “nhóm lợi ích” tiêu cực lại xuất hiện nhiều và tác động mạnh mẽ như vậy?

“Nhóm lợi ích” hình thành do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Về khách quan là do mặt trái của cơ chế thị trường. Từ nền kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp chuyển sang cơ chế thị trường, mở cửa, hội nhập với thế giới, cán bộ, đảng viên hằng ngày, hằng giờ tiếp xúc với hàng và tiền, đối mặt với nhiều cám dỗ. Nhiều người không giữ được mình, không làm chủ được bản thân, bị đồng tiền, lợi ích vật chất làm cho lóa mắt, dẫn đến sa ngã. Trong cơ chế thị trường, quan điểm, tư tưởng đề cao giá trị của đồng tiền, lối sống cá nhân, vị kỷ, thích hưởng thụ dần ăn sâu vào suy nghĩ, tư tưởng của không ít cán bộ, đảng viên. Bên cạnh đó, quá trình đổi mới, hội nhập quốc tế nhanh chóng, sâu rộng khiến nền kinh tế chưa kịp thay đổi, chuyển biến, thích ứng về cơ chế, chính sách. Hệ thống pháp luật còn nhiều lỗ hổng, sơ hở, thiếu minh bạch cũng là mảnh đất màu mỡ để hình thành các “nhóm lợi ích” tiêu cực tham nhũng, trục lợi.

Về mặt chủ quan, “nhóm lợi ích” tiêu cực xuất hiện là do sự suy thoái về tư tưởng chính trị, thiếu ý thức tu dưỡng, rèn luyện, đề cao lối sống thực dụng, giá trị vật chất, chủ nghĩa cá nhân ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên. Công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị - tư tưởng, đạo đức, lối sống còn hình thức; những sai sót, vi phạm không được phê phán, xử lý nghiêm minh; công tác kiểm tra, giám sát, giữ gìn kỷ cương, kỷ luật ở nhiều nơi, nhiều cấp chưa thường xuyên, ráo riết; chưa phát huy được vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội. Suy cho cùng, dù có lý giải thế nào, thì nguyên nhân chính, chủ yếu của mọi thói hư tật xấu, những căn bệnh vốn tồn tại trong Đảng từ nhiều nhiệm kỳ qua và cho đến nay vẫn tồn tại, trong đó có việc hình thành các “nhóm lợi ích” tiêu cực chính là do chủ nghĩa cá nhân. Do vậy, để xây dựng, chỉnh đốn Đảng, phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống nói chung, kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” nói riêng thì cần phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng.

2- Văn kiện Đại hội Đảng và nhiều hội nghị Trung ương thời gian qua đã chỉ ra sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có “nhóm lợi ích”, với các biểu hiện cục bộ, bè phái, tham ô, tham nhũng, lợi dụng chức vụ, quyền hạn cấu kết với doanh nghiệp và đối tượng khác để trục lợi; sử dụng quyền lực được giao để phục vụ lợi ích cá nhân, gia đình, phe nhóm mình; đã xuất hiện những quan hệ không lành mạnh giữa các doanh nghiệp của tư nhân và cơ quan quản lý nhà nước, can thiệp vào quá trình xây dựng, thực thi chính sách để giành lấy đặc quyền, đặc lợi, hình thành “lợi ích nhóm”; tình trạng cán bộ lãnh đạo, quản lý của doanh nghiệp nhà nước móc ngoặc với cán bộ, công chức nhà nước và khu vực kinh tế tư nhân để hình thành “nhóm lợi ích”, “sân sau”, lạm dụng chức vụ, quyền hạn thao túng hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, trục lợi cá nhân, tham nhũng, lãng phí, gây tổn hại cho Nhà nước và doanh nghiệp, làm suy giảm lòng tin của nhân dân⁽⁴⁾.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng phát biểu ý kiến chỉ đạo tại phiên họp thứ 16 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng_Nguồn: Truyền hình Nhân dân

Nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong một số bài nói, bài viết, tiếp xúc cử tri cũng đã đề cập đến thực trạng, biểu hiện, hậu quả của “nhóm lợi ích”. Trong bài phát biểu bế mạc Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, ngày 29-2-2012, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: “Lợi ích nhóm” đơn giản là lợi ích cục bộ, móc ngoặc với nhau..., đôi bên cùng có lợi, chung nhau làm ăn vì lợi ích cục bộ. Nhưng bây giờ nhiều khi không chỉ quan hệ giữa hai bên, hai người mà đã thành “đường dây”, “sự ăn cánh” của một nhóm người mưu lợi ích riêng, làm hại lợi ích chung. Dẫn lại lời của C.Mác, Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Khi mà tư bản đầu sỏ tài chính cấu kết với quyền lực chính trị thì nó chi phối xã hội ghê gớm lắm!”⁽⁵⁾.

Trong bài phát biểu tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc tổng kết hoạt động năm 2017, triển khai nhiệm vụ tài chính - ngân sách năm 2018, ngày 8-1-2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ rõ: Công tác quản lý tài sản công vẫn đang còn nhiều quan ngại, còn thất thoát, lãng phí lớn, thậm chí còn để các “nhóm lợi ích” “làm phép” để hưởng lợi khổng lồ trên tài sản công. Do vậy, phải “chặt đứt nhóm lợi ích thao túng hưởng lợi trên tài sản công quốc gia”⁽⁶⁾. Tiếp đó, tại Hội nghị đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước, ngày 21-11-2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chỉ ra nguyên nhân kìm hãm quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp, thoái vốn là do lợi ích nhóm, tham nhũng, tư lợi cá nhân; đặc biệt là tình trạng “sân trước”, “sân sau”. Thủ tướng cho biết: “Không những 1 sân trước mà 4, 5 sân sau. Có ông (doanh nghiệp nhà nước) 14 - 15 cái sân sau”⁽⁷⁾.

“Nhóm lợi ích” tiêu cực đã để lại hậu quả nặng nề trên các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Nguồn lực đất nước bị tổn thất, nhân dân không được thụ hưởng đầy đủ chính sách đầu tư của Nhà nước. “Nhóm lợi ích” làm cho tệ tham nhũng ngày càng tràn lan, một bộ phận cán bộ, đảng viên suy thoái; đạo đức xã hội xuống cấp, nhiều giá trị tinh thần, truyền thống tốt đẹp bị mai một; gây bất bình trong những cán bộ, đảng viên, công chức lao động chân chính, trách nhiệm nhưng đang phải chật vật lo lắng cho cuộc sống hằng ngày. Nguy hiểm hơn, nó làm giảm sút, xói mòn niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa, là mầm mống cho những bất ổn, xung đột trong xã hội,...

Nhận thức được hậu quả và nguy cơ của “nhóm lợi ích” đối với đất nước và xã hội, kể từ Đại hội XI đến nay, Đảng ta đã tăng cường, đẩy mạnh công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trên tất cả các mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức và đến Đại hội XII đã bổ sung thêm nội dung xây dựng Đảng về đạo đức. Đảng ta đã ban hành 2 nghị quyết chuyên đề về công tác xây dựng Đảng: Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI và Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII. Bên cạnh đó, Đảng còn ban hành nghị quyết về công tác đổi mới, sắp xếp tổ chức, bộ máy, về xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế tư nhân,... Các nghị quyết này, đặc biệt là Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI và khóa XII đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp hữu hiệu để phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, trong đó có việc kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích”.

Triển khai thực hiện các nghị quyết về xây dựng Đảng, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã đề ra kế hoạch, biện pháp để thực hiện một cách hiệu quả các chủ trương, giải pháp trên; trong đó, đặc biệt đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng. Các vụ án tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp đã được xử lý rất kiên quyết, nghiêm minh theo đúng quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước, được nhân dân đồng tình, ủng hộ, đánh giá cao. Nhiều tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên, trong đó có cả những cán bộ cao cấp đã bị xét xử và chịu những hình thức xử lý thích đáng. Kể từ đầu nhiệm kỳ khóa XII đến tháng 10-2019, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã thi hành kỷ luật hơn 70 cán bộ cao cấp thuộc diện Trung ương quản lý, trong đó có 1 đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị và 4 đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng khóa XII, 14 đồng chí nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, 1 đồng chí nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ, 5 đồng chí bộ trưởng và nguyên bộ trưởng, 2 đồng chí bí thư tỉnh ủy, 5 đồng chí nguyên bí thư tỉnh ủy và 17 đồng chí là tướng lĩnh; một số cán bộ đã bị xử lý hình sự; Bộ Chính trị, Ban Bí thư cũng đã kỷ luật 7 tổ chức đảng (Ban cán sự đảng Bộ Công Thương, Ban cán sự đảng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ban cán sự đảng Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban cán sự đảng Bộ Giao thông Vận tải, Ban Thường vụ Đảng ủy Ngoài nước, Ban Thường vụ Thành ủy Đà Nẵng và Ban Thường vụ Tỉnh ủy Vĩnh Phúc)⁽⁸⁾.

Các vụ án, vụ, việc tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp, như vụ Tổng Công ty viễn thông Mobifone mua 95% cổ phần của Công ty nghe nhìn toàn cầu (AVG), vụ Phan Văn Anh Vũ (Vũ Nhôm),... liên quan đến một loạt sai phạm của nhiều quan chức đã cho thấy, có biểu hiện của “nhóm lợi ích”, sự cấu kết của một số cán bộ cao cấp với nhau và với doanh nghiệp để trục lợi, tham nhũng. Những vụ án tham nhũng, tiêu cực, làm trái pháp luật, gây hậu quả nghiêm trọng liên quan đến “nhóm lợi ích” trong thời gian qua chủ yếu xảy ra trong lĩnh vực đất đai, đầu tư xây dựng cơ bản, tài chính - ngân hàng, quản lý, sử dụng tài sản công. Điều đó cho thấy, còn những sơ hở, lỗ hổng rất lớn về cơ chế, luật pháp trong các lĩnh vực này, dẫn đến sự chi phối, thao túng của “nhóm lợi ích” bất minh, phạm pháp. Nó cũng phản ánh thực trạng sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên; trong đó, có một số cán bộ cao cấp của Đảng và Nhà nước, là rất nghiêm trọng, đáng báo động. Nếu chúng ta không kịp thời, mạnh mẽ, quyết liệt, không dũng cảm đấu tranh thì sự suy thoái này “chỉ là một bước ngắn, thậm chí rất ngắn, nguy hiểm khôn lường, có thể dẫn tới tiếp tay hoặc cấu kết với các thế lực xấu, thù địch, phản bội lại lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc”⁽⁹⁾; đi ngược lại với lợi ích của nhân dân, với sự hy sinh xương máu của nhiều thế hệ đã xả thân vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc.

Cùng với cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Đảng ta đã khẩn trương nghiên cứu, ban hành các quy định, chỉ thị về công tác tổ chức cán bộ, về kiểm tra, giám sát, phòng, chống tham nhũng, về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là ủy viên Bộ Chính trị, ủy viên Ban Bí thư, ủy viên Ban Chấp hành Trung ương,... Đặc biệt, ngày 23-9-2019, Bộ Chính trị khóa XII đã ban hành Quy định số 205-QĐ/TW “về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền”. Với việc ban hành Quy định này, việc kiểm soát quyền lực, chống “nhóm lợi ích” trong công tác cán bộ, các hành vi chạy chức, chạy quyền đã được chỉ ra cụ thể. Trách nhiệm của từng cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, cá nhân, người đứng đầu đã được cụ thể hóa. Đây là lần đầu tiên vấn đề kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền chính thức được đề cập trong văn bản của Đảng do Bộ Chính trị ban hành. Quy định số 205-QĐ/TW của Bộ Chính trị được ví như một thứ “vắc-xin” hiệu quả, khẳng định quyết tâm chính trị của Đảng ta trong việc kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” trong công tác tổ chức - cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền trước thềm đại hội đảng các cấp đang đến gần.

Có thể nói, chưa có nhiệm kỳ nào như nhiệm kỳ Đại hội XII Đảng ta lại ban hành nhiều quy định, chỉ thị nhằm chấn chỉnh công tác tổ chức - cán bộ, kiểm tra, giám sát, phòng, chống tham nhũng, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng như vậy. Tính chung, “trong nhiệm kỳ Đại hội XII, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành 4 nghị quyết và 1 quy định; Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành hơn 120 nghị quyết, chỉ thị, kết luận, quy định, quy chế, thông báo, hướng dẫn,... về xây dựng, chỉnh đốn Đảng để triển khai thực hiện”⁽¹⁰⁾; nhờ đó, đã góp phần làm trong sạch bộ máy của Đảng và Nhà nước, bước đầu kiểm soát, ngăn chặn được “nhóm lợi ích”. Nếu như trong giai đoạn trước, “nhóm lợi ích” hoạt động mạnh mẽ, ráo riết, thậm chí có lúc công khai, thì hiện nay, với cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, nhiều “nhóm lợi ích” đã bị tan rã, thành viên của nhóm bị xử lý kỷ luật. Các “nhóm lợi ích” tiêu cực giờ đây không còn như trong giai đoạn trước, mà đang ẩn mình, hoạt động tinh vi hơn, từng bước thay đổi phương thức, chờ đợi thời cơ để hoạt động trở lại.

3- Dự báo trong thời gian tới, “nhóm lợi ích” tiêu cực sẽ tiếp tục tác động đến quá trình hoạch định, thực thi chính sách trên tất cả các ngành, lĩnh vực, ở mọi quy mô, cấp độ... “Nhóm lợi ích” sẽ liên kết với nhau một cách tinh vi, chặt chẽ hơn, nên rất khó phát hiện, ngăn chặn. Sự cấu kết giữa những người có chức, có quyền với doanh nghiệp tiếp tục sẽ là xu hướng chủ đạo. Đặc biệt, “nhóm lợi ích” hoạt động mạnh mẽ, có tác động, gây hậu quả lớn đến xã hội ở những ngành, lĩnh vực còn có nhiều sơ hở, lỗ hổng về cơ chế, chính sách, thiếu minh bạch trong quản lý, điều hành,... Thậm chí, đã manh nha xuất hiện sự cấu kết giữa “nhóm lợi ích” ở trong nước với “nhóm lợi ích” ở nước ngoài, “nhóm lợi ích” kinh tế với “nhóm lợi ích” chính trị, hình thành nhóm đa lợi ích. Đây là xu hướng mới và sẽ mạnh lên trong thời gian tới. Trước xu hướng trên, nếu chúng ta không có quyết tâm chính trị cao, không tỉnh táo, dũng cảm, không có những giải pháp đủ mạnh, thì “nhóm lợi ích” sẽ tiếp tục chi phối, thao túng nền kinh tế đất nước. Do vậy, hơn lúc nào hết, trong giai đoạn hiện nay, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước ta đề ra là kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” tiêu cực. Đây là nhiệm vụ, yêu cầu cấp bách, có ý nghĩa sống còn đối với sự phát triển của đất nước, sự thành bại của công cuộc đổi mới và cũng là niềm mong mỏi của hơn 96 triệu đồng bào trong cả nước.

Kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” là một công việc vô cùng khó khăn, phức tạp. Hơn nữa, “nhóm lợi ích” đã ăn sâu, bám rễ ở nhiều cấp, nhiều ngành, lĩnh vực, thậm chí ở cả những lĩnh vực quan trọng của đất nước. Nhưng vì sự tồn vong của Đảng và chế độ, sự phát triển bền vững của đất nước, chúng ta phải đấu tranh kiên quyết với “lợi ích nhóm”. Quan điểm của Đảng trong đấu tranh phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống nói chung, trong kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” nói riêng là kiên quyết, kiên trì tiến hành từng bước, làm một cách bài bản, khoa học, không nóng vội, chủ quan. Phát biểu tại Hội nghị cán bộ toàn quốc phổ biến, quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII, ngày 9-12-2016, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Đây là cuộc chiến đầy cam go, nhưng không thể không làm, vì nó liên quan đến vận mệnh của Đảng ta và chế độ ta. Quan điểm chỉ đạo của Đảng là kiên quyết, kiên trì thực hiện, khó mấy cũng phải thực hiện, thực hiện với quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, tiến hành thường xuyên, liên tục ở các cấp, các ngành, đồng thời cả Trung ương và cơ sở. Mỗi cán bộ, đảng viên phải nhận thức sâu sắc trách nhiệm của mình với Đảng, với Tổ quốc để thực hiện Nghị quyết một cách nghiêm túc và có hiệu quả, tránh tình trạng thờ ơ, vô cảm, đứng ngoài cuộc hoặc có tư tưởng chỉ trông chờ, phán xét người khác”. Trong cuộc tiếp xúc cử tri thành phố Hà Nội, ngày 15-10-2019 và trong bài phát biểu bế mạc Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, ngày 12-10-2019, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng một lần nữa nhấn mạnh, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, xử lý kỷ luật cán bộ vi phạm “là cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ, phức tạp, vì không phải đấu tranh với bên ngoài, với người khác, mà đấu tranh với chính chúng ta, trong từng con người chúng ta”. “Nhưng không thể không làm, không có cách nào khác! Tất cả vì sự nghiệp chung của Đảng, của đất nước, của nhân dân”.

Để kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” phải tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp, phải dựa vào nhân dân, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị. Đó là các giải pháp về chính trị - tư tưởng, tự phê bình và phê bình, nêu cao tính tiền phong, gương mẫu của cấp ủy, tổ chức đảng, của cán bộ, đảng viên, nhất là đảng viên giữ cương vị lãnh đạo chủ chốt cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị; giải pháp về cơ chế, chính sách, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; giải pháp về tăng cường kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng; về công tác tổ chức - cán bộ; về phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, của báo chí - truyền thông; tiếp tục đẩy mạnh cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực gắn với đấu tranh phòng ngừa, ngăn chặn “nhóm lợi ích” với quan điểm không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Các nhóm giải pháp trên cần được tiến hành một cách đồng bộ, kiên quyết, kiên trì, liên tục với những bước đi vững chắc, làm từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài; đồng thời, lựa chọn những nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, trọng điểm, mang tính đột phá, phù hợp để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt.

Cần khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định, văn bản quy phạm pháp luật về kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” nói chung, kiểm soát, ngăn chặn “nhóm lợi ích” trong hoạch định và thực thi chính sách nói riêng, đặc biệt là trong một số lĩnh vực nhạy cảm, đang gây bức xúc trong xã hội, như quản lý đất đai, đầu tư xây dựng cơ bản, khai thác tài nguyên...; có cơ chế kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng, ban hành cơ chế, chính sách, pháp luật về quản lý kinh tế - xã hội để hạn chế sự tác động tiêu cực của “nhóm lợi ích”, “sân sau”, “tư duy nhiệm kỳ”; chú trọng kiểm tra, giám sát việc thực thi quyền lực (quyền lực chính trị, quyền lực hành chính, quyền lực kinh tế) của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị; công khai, minh bạch trong quản lý, tổ chức thực hiện chủ trương, chính sách, xóa bỏ cơ chế “xin  - cho”, “duyệt - cấp”, độc quyền, đã và đang tồn tại ở một số lĩnh vực mà cho đến nay vẫn chưa thể khắc phục được./.

------------------------------
(1) Nguyễn Ngọc Hà (Chủ biên): Lợi ích nhóm và nhóm lợi ích ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2015, tr. 63
(2) Xem: Thực trạng, xu hướng và giải pháp phòng, chống “lợi ích nhóm” ở nước ta hiện nay, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2015, tr. 42
(3) Xem: Nguyễn Ngọc Hà (Chủ biên): Lợi ích nhóm và nhóm lợi ích ở Việt Nam hiện nay, Sđd, tr. 148
(4) Xem: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2017, tr. 77, 92
(5) Nguyễn Phú Trọng: Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt để phát triển đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2017, tr. 90 - 91
(6) “Thủ tướng dự Hội nghị tổng kết công tác tài chính - ngân sách năm 2017, triển khai nhiệm vụ năm 2018”, http://baochinhphu.vn/, ngày 8-1-2018
(7) Nguyễn Minh: “Nói không với “sân sau”, “lợi ích nhóm””, http://dangcongsan.vn, ngày 30-11-2018
(8) “Phát biểu bế mạc của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII”, ngày 12-10-2019, http://tapchicongsan.org.vn/,  ngày 14-10-2019
(9) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 23
(10) Nguyễn Đức Hà: “4 năm thực hiện các nghị quyết về công tác xây dựng Đảng: khắc phục nhiều hạn chế, yếu kém kéo dài” (bài 1: Những chuyển biến cụ thể, thiết thực), http://daidoanket.vn/, ngày 14-10-2019